خانیم رقیه کبیری'یله دانیشیق: بیرینجی بؤلوم
تورک أدبیاتیمیزدا "رقیه کبیری"نی تانیماق چتین بیر ایش دَگیلدی. آما هر زامان اؤزوموزو آوانقارد پالتاریندا ساناراق، خانیم کبیری‌نین یازی‌لارینا، لهجه‌لر اوزره بیر یازی کیمی یاناشیب، اونلاری دیققت'له اوخوماقدان یان کئچمیشدیم. أصلینده نثر أثرلری چوخ اوخوسایدیم دا، قلمیمین سون سوزونتولری‌نین پایی شعر (هله او جیزماقارالاری شعر سانساق!) ایدی. زامان-زامان قاراچوخایا راست گلیب، نثر أدبیاتی‌نین نه اولدوغونو باشا دوشدوم.
کئچمیشده دیلیمیزده و اؤز آغیزیمیزدا یازیلان أثرلرین بارماق سایی‌سینی گؤروب، مجبورکن قوزئی آذربایجان ایله تورکییه‌نین أدبیاتینا اؤرنک کیمی اوز گتیرمیشدیک و بونلار بیزیم دیلیمیزی گئت-گئده خالقیمیزین دانیشان دیلیندن آییریب، تؤرَتدیگیمیز "أدبی دیل" آدی'یلا، گونو-گوندن یازدیق‌لاریمیزی اوخونماز و یاد دیل کیمی سرگی‌لَییردی. قاراچوخا'یلا نثرین نه‌اولدوغونو تانیییب "اؤز-دوز" أدبیاتینا سلام وئردیم. (سیز اوخویون وئردیک!).
اوندان سونرا گؤزلریم آچیلیب باشلادیم باشقا "اؤز یازان" أدبیاتچی‌لاریمیزین أثرلرینی اوخوماغا. أننه‌م آدلی أثری، خانیم سوسن نواده رضی‌دن اوخودوم. قاییدیب گنجعلی صباحی‌دن "اؤتن گون‌لریم" آدلی شاه أثری اوخودوم. خانیم نیگار خیاوی‌دن توپ و بَیَل عزالی‌لاری (ترجومه) و آوانقارد-اؤز حیکایه-شعرلرینی اوخودوم. خانیم کبیری‌دن سفرنامه أثرلری اوخودوم. بونلاری دئییب أصل قونویا چاتماغا یول آچدیم. بیزیم أدبیاتین بیر بؤیوک دردیندن یازماغی ایسته‌دیم. بیزلر دیری‌لری اؤلدوروب، اؤلولری باشیمیزا آلان کوتله‌یه دؤنموشوک. بیر اینسانین دوشونجه‌سی'یله اویقون دوشمه‌دیگیمیز دورومدا، اونو نه گؤره بیلیریک نه ده اوخویا بیلیریک. (کئشکه درد ائله بو گؤرمه‌مک ایله اوخوماماق اولا. بیزلر اونلاری أزمک اوچون هئچ ایشدن أل چکمه‌ییب، بالتا وورماق اوچون أن کیچیک ییخقانی دا أسیرگه‌میریک!)
پروفئشنال أدبیاتدا آدلار دَگیل، أثرلرین گوجو دانیشماقدا دیر و بیز آوانقارد بیر أدبیاتین باغریندا اوجالماغا دوشونوروکسه، آدلارا و اؤزل دوشونجه‌لره باخمایاراق، بارماق‌لاردان سوزولموش سؤزجوک‌لرین گوجونه باخمالی‌ییق. بیزیم دیلیمیزده کؤکه باغلی سای‌سیز حئساب‌سیز سؤزجوک‌لر-قورولوش‌لار اولدوغوندان دولایی، یانیلیب یولوموزدان آزماساق، دونیا أدبی اؤدولری قازانیب، أدبیاتین أن اوجا زیروه‌لرینده دایانا بیله‌ریک. بو یولدا ساده‌جه اؤزگووَنج‌لیگیمیزی قورویاراق، بیر-بیریمیزی اوخویوب دَستَک‌لَمه‌لی‌ییک.
أدبیات دونیامدا آغلاییب-گولدوگوم گون‌لریم چوخ اولوب. سئوینجیمدن أن سون آغلادیغیم آنی‌لاردان، خانیم رقیه کبیری‌نین "مهرگان" آدلی ائعتیبارلی بیر قورومون أدبی موکافاتینی قازانماق ایدی. ایران تاریخینده بیرینجی اولاراق بیر فارس محور معتبر أدبی بیر قوروم، کؤکو تورک دیلینده اولان بیر رومانی اؤدوله لاییق گؤرموشدولر و بو اولای ائلیمین-دیلیمین ایل‌لر بویو أدبیاتی‌نین گؤرونمه‌مه‌سینه سون قویان بیر باشلانقیج کیمی گؤزه گلیردی.
خانیم کبیرینی اوزاقدان-اوزاغا أثرلری'یله تانیییب، آز-چوخ دوشونجه‌سی'یله تانیشام. قیسا بیر آچیقلامادا، خانیم کبیرینی، دایانیش، دیره‌نیش و دایانمازدان-سارسیلمازدان توتدوغو و ایناندیغی یولدا آددیم آتان بیر کیمسه گؤره‌رَک، ائده‌نک‌لرینی، آردیجیل‌لیغینی و توتارجالیغینی، أدبیاتیمیزین بیر کیچیک پارچاسی اولاراق، أدبی کوتله‌میزه اؤنه‌ریرم.
آشاغیداکی دانیشیق، خانیم کبیری‌نین اؤز-أدبی یاشامینا عایید بیر دانیشیق اولاراق اوخویوب، بو بؤیوک-باجاریقلی یازاریمیزی داها آرتیق تانییاق.
بیر ده هئچ یادیمدان چیخمایان داییم گیلین حَیَطی، سحر یئمه‌گینده داییم خانیمیی أمرودو ایستکان‌لاردا بیزه وئردیگی نابات چایی، حَیَطین اورتاسیندان گئچن چایدا آخار سویون سسی و مئیوه آغاج‌لاری، اؤزل‌لیک'له آغزیمیزی آچیب آشاغیداکی بوداق‌لاردان یئدیگیمیز گیلانارل ارین دادی هله ده داماغیمدا دیر.
آتانیز، آنانیز، باجی قارداش‌لارینیز و اونلار'لا ایلگینیز؟
آنام کئچن ایل و آتام یئنی‌یئتمه چاغ‌لاریمدا وفات ائدیب. قارداشیم یوخ دیر. سکگیز قیز اوشاغی، کؤکلو بیر آغاجین سکگیز بوداغی کیمی، ایندیسه یئددی باجی قالمیشیق و آغاجین یئددی بوداغی کیمی بیر-بیریمیز'له ایلگی علاقه‌میز وار.
آتامین گؤزل خطی ایله یازدیغی غزل، نوحه دفترلری و خاطیره یازی‌لارینی قیمتلی بیر میراث کیمی ساخلاییرام. آتا-آنام هر ایکیسی ده اؤز زمانه‌لری‌نین اؤنجول اینسان‌لاری و قیز اوشاق‌لاری‌نین درس اوخوماق‌لاریندان یانایدیلار، آتام ایلک قیزینی مدرسه‌یه آد یازدیران گون، آتاسی، قیز اوشاغینی مدرسه‌یه یوللاماق پئیغمبرین اوزونه سیلله (سیلی) وورماق کیمی بیر ایش دیر دئیه، آتامی ائویندن قووموشدو. آنام ایسه چوخ نظم-نیظاملی بیر خانیم ایدی، آنام فیرقه حؤکومتینده بیر ایل تورکجه درس اوخوموشدو. تورکجه، فارسجا و قورآن'ـی یاخشی اوخویا بیلردی، حافیظ غزل‌لری، نباتی و شهریارین فارسجا-تورکجه شعرلری و بیر نئچه آیری شاعیرین شعرلری‌نین بیر چوخونو أزبر ایدی.
خوی و سیزین ایچینیزدن کئچن‌لرینیز؟
گؤبه‌گیم خویدا قویلانیب. شمس تبریزی توربه‌سی، قالا قاپی‌سی، اؤرتولو بازار، خان کروانساراسی، کبیری ائوی، مطلب‌خان مسجیدی و بیر چوخ تاریخی بینا خوی شهری‌نین فرهنگی و معنوی برکتی، ایقتیصادی برکتی ایسه یون، گونه‌باخان، قیزیل گول، باغ-باغات و مئیوه‌لریندن آسیلی دیر. منیم شخصیتیمین بؤیوک حیصّه‌سی خوی مدنییتی ایله شیکل تاپیب. جیلولوق ساواشیندا بؤیوک رولو اولان زری خانیم (علی آقا درویش آقاسی‌نین یاشام یولداشی) خوی شهری‌نین موقاویمت و قادین سیمگه‌سی دیر. اوسته‌لیک خویون قیزی، دوزو، بوزو باتی آذربایجاندا اؤزونه شؤهرت قازانیب. [قیزلاری اوره‌گه یاتیم و باجاریقلی اولدوق‌لارینا گؤره، دوز ایستیحصالاتی و بوزخانالاری اوچون]
ایلک یازدیغینیز و اونا عایید اولان خاطیره‌نیز؟
ایلک یازدیق‌لاریم ۱۳۵۹-نجو ایلینده چوخ آشاغی سَوییه‌ده فقر-ثروت مضمونلو حیکایه کیمی فارسجا یازی‌لار ایدی. گون‌لرین بیرینده یولداش‌لاریمین بیری او یازی‌لاری مندن آلیب، اورمودا بیر یازیچی یولداشیمیزا گؤرسه‌دیب، اونون توصیه‌لرینی منه چاتدیرمیشدی.
کیم ایله و نئجه باشلادینیز؟
کیتاب‌لار ایله باشلادیم و باشلادیغیم یولدا أن بؤیوک یولداش‌لاریم و اؤرگَتمن‌لریم اوخودوغوم کیتاب‌لار اولوب.
آنا دیلینده ایلک یازینیز؟ اوندان بیزه دانیشین و یاشادیق‌لارینیزی بیزه ده یاشادین!
آنا دیلینده حیکایه فورماسیندا یازدیغیم رومانتیک بیر گئجه آدلی یازی ایدی. بو حیکایه تبریزین آی‌لیق درگی‌لری‌نین بیرینده و سونرالار حیکایه سایت‌لاریندا دا پایلاشیلیب دیقّت چکدی. بو حیکایه ایله آذربایجان أدبیاتی‌نین نثر دونیاسینا آیاق باسدیغیمی دوشونورم.
یولدان بیزه دانیشین. چتین‌لیک‌لریندن، یاخین ایراق‌لیغیندان!
اؤلکه‌میزه حاکیم اولان مدنییت و دَگرلره گؤره یازیچی بیر قادین اولماق هئچ ده آسان ایش دَگیل. بو اؤلکه‌نین یازیچی قادین‌لاری (هر هانسی دیلده یازدیق‌لاری فرق ائتمز) هر بیر حیکایه و یازی ایله یان-یؤوره‌لرینه تیکیلمیش دووارلاری کرپیچ-کرپیچ آرادان قالدیریب، دووارلارین آرخاسیندا اوز وئرن‌لرین ریوایتچی‌سی دیرلر و بو زحمتلی یولون داوام ائتدیرمه‌سینه اؤزگووَن‌لیک و اینانج لازیم دیر.
بو یولدا آرخانیزدا دوران‌لاردان و سیزه قارشی دوران‌لاردان بیزه دانیشین!
بو یولا آیاق قویدوغومدان بری بعضی دوست، تانیش، یازیچی، شاعیر و اینجه صنعت سایت‌لاری یازی‌لاریما صاحاب دوروب، منی یازماغا هَوَسلندیریبلر. آد آپارمازدان بوردا هامی‌سیندان تشککور ائدیرم.
قارشی دوران‌لارا گلینجه، اؤزل بیر شخص اولاراق کیمسه قارشیمدا دایانماییب آنجاق آذربایجان تورکجه‌سینده یازدیغیم اوچون بعضی رسمی و غئیررسمی یئرلردن پان‌تورکلوک ائتیکئتی آلیب، سورغو سوالا چکیلدیگیمه گؤره چوخ اوزولورم. جاوان‌لیقدا یاشادیغیم یاشام تجروبه‌لریمه دایاناراق هر هانسی بیر ایدئولوژیک جریانا قاتیلماقدان یانا دَگیلم، أدبیات ساحه‌سینده ایسه موستقیل بیر یازیچی اولاراق یولوما دوام ائدیرم.
منه گؤره أدبیات اینجه‌صنعت دیر، بو اینجه‌صنعتین أبزاری دیل، و منیم آنا دیلیم آذربایجان تورکجه‌سی دیر. عرب و یا کورد بیر عائله‌ده دوغولسایدیم آنا دیلیم عرب و یا کورد دیلی اولا بیلردی. او اوزدن أدبیاتی هر هانسی بیر ایدئولوژی چرچیوه‌سینه گیردیرمک'له راضیلاشمیرام. منجه اینسانین یاراتدیغی نظم-نیظاملی دونیادا أن آزاد یئر اینجه‌صنعت ساحه‌سی دیر.
ایلک کیتابینیز و اونون یاشانتی‌لاری؟
ایلک کیتابیم "اوره‌گیم آغریییر" آدیندا حیکایه توپلوسویدو. تبریزده موجوویز آلماز دئیه اونو ایمئیل واسیطه‌سی ایله باکی‌نین قانون نشرییاتینا یوللادیم و او نشرییات بو أثری أن یئنی أدبیات کیتاب‌لاری بؤلومونده چاپ ائتدی. بیرینجی حیکایه کیتابیمین چاپ اولماسی اؤز گووَنجیمی آرتیریب، آذربایجان أدبیاتی ساحه‌سینده یولومو دوام ائتمک اوچون منه داها آرتیق گوج وئردی.
أثرلریزدن بیزه دانیشین. اونلاری بیزه تانیتدیرین!
اون‌دوققوز عونوان چاپ اولموش أثردن ایکی عونوان شعر ترجومه‌سی، ایکی عونوان تألیفی شعر [شعر کیتاب‌لاریمین بیری حؤرمتلی شاعیر کیان خیاو ایله اورتاق یازیلیب] و اون‌بئش عونوانی نثر دیر. اوچ عونوان سفرنامه [چین، اؤزبکیستان، یایلاق سفری]، بئش عونوان حیکایه توپلوسو، بیر عونوان اوزون حیکایه، بئش عونوان رومان و بیر عونوان اوشاق أدبیاتی آذربایجان تورکجه‌سینده ایشیق اوزو گؤروب. أثرلریمین چوخونون مضمونو اینسان ضیدییت‌لری و ایجتیماعی دغدغه‌لر دیر.
عائله‌نیزده اولان‌لار'لا بو ایللرین اوزونوندا نئجه یاشادینیز و آرانیزدا کئچن اؤزل‌لردن بیر یازار یاشامیندا آچیقلایین!
عائله ایچینده یازیچی اولدوغومدان لاپ چوخ ذوق آلان آنام ایدی. باجی‌لاریم و اوشاق‌لاری ایسه تورکجه اوخوماقدا چتین‌لیک چکسه‌لر ده نشر اولونموش أثرلریمی بیر به بیر آلیب آستا-آستا اوخویوب، اوخویا بیلمه‌ین‌لر ایسه ائولری‌نین کیتابخانالارینا بز‌ک ائدیبلر. اوشاق‌لاریم ایسه أدبیاتا ماراقلی اولماسالار دا یازیچی‌لیغیما حؤرمت'له یاناشیرلار.
أن سئودیگینیز کیتاب، یازار؟
یازیچی‌لاری أثرلری'له تانیمیشام. قیرخ ایلدن آرتیق دیر اؤلکه و دونیا أدبیاتیندا نشر اولموش بیر چوخ کیتاب اوخوموشام و اوخوماقدایام. ایندییه کیمی أن چوخ سئودیگیم أثر عقاید یک دلقک رومانی اولوب.
أدبی یاشامینیزدا أن چوخ ائتکی بوراخان کیمسه‌لر؟
بعضی أدبیاتچی‌لاریمیزین تشویق‌لری اوسته‌لیک حؤرمتلی خانیم‌لاریمیزدان بیری فارسجا یازدیغیم بیر حیکایه و ایکی مقاله‌می آی‌لیق درگی‌لری‌نین بیرینده چاپ ائدندن سونرا یازماغی داها آرتیق جیددی توتدوم. بونون'لا بئله ایش یئریمده، توکان بازاردا، تاکسیده قارشیلاشدیغیم اینسان‌لار و اوخودوغوم کیتاب‌لارین دونیاسی داها آرتیق أدبی یارادیجی‌لیغیمدا تأثیر بوراخیب. آرتیرمالی‌یام کی حیکایه و رومان‌لاریمدا هر هانسی بیر یازیچی‌نین أثرینی یانسیلامامیشام، کیتاب‌لاردان، اؤزل‌لیک'له دونیا أدبیاتیندان اؤرگَشدیک‌لریمی اؤزلَشدیریب، ذئهنیمین سوزگَجیندن کئچیردیب، یاشادیغیم و تانیدیغیم توپلوم و کولتوردن آسیلی اولاراق أثرلریمی یاراتمیشام.
یولونوزون گله‌جکده‌کی گؤرونتوسو؟ دیلک‌لرینیزدن بیزه دانیشین!
یاشا دولماق و بدنیمین ناسازلیغی‌نین عاریضه‌لرینی نظرده آلماسام، فرقلی مضمون‌لار و فورم‌لاردا رومان و حیکایه یازماغا ماراقلی اولدوغوم اوچون تیکرارا دوشمه‌یینجه یازماغا داوام ائتمه‌گی دوشونورم، تیکرارا دوشدوگوم زامان یازماغی دایاندیراجاغام.
أدبیاتچی‌لاریمیز'لا آچیق دانیشین!
جاوان أدبیاتچی‌لاریمیز دیققت ائتسینلر چاپ اولموش أثرلری‌نین قویوسونا دوشمه‌‌سینلر. پیلاکارد کیمی أثرلرینی اؤزلری ایله دولاندیرماسینلار. زامان چاپ اولموش کیتابدا دونوب دایانمیر، یولون داوامینی دوشونوب، داها آرتیق چالیشمالی دیرلار. أدبیاتیمیزین گوجلو-آوانقارد یازیچی‌لارا ائحتیاجی وار.
یئنی‌یئتمه‌لریمیزه اؤنری‌لرینیز!
یئنی یئتمه‌لریمیز سوسیال شبکه‌لرین جَذبه‌سینه جوموب، کیتاب اوخوماقدان قالماسینلار، یازماغا ماراق‌لاری اولدوغو حالدا یازماقدان دا چکینمه‌سینلر.
مهرگان موکافاتیندان و اونون حاققیندا اولان اولای‌لاردان بیزه دانیشین!
نئچه آی قاباق مهرگان أدب دبیرخاناسیندان زنگ ووروب، ایران جوغرافیاسیندا آنا دیل‌لری‌نین فارسجا ترجومه‌سی اوچون اؤزل بیر بؤلوم آرتیردیق‌لارینی سؤیله‌دیک‌لرینده، ناشیر رومانیمین ترجومه‌سینی مهرگان اؤدولونه یوللادیغیندان خبردار اولدوم.
مهرگان أدب اؤدولو أدبی باخیمدان اعتیبارلی و موستقیل اولدوغو اوچون بو ایشی خوش قارشیلاییب، أثرلرینی فارس دیللی توپلوما تانیتدیرماق اوچون منیم کیمی آنا دیل‌لرینده یازان یازیچی‌لارا موناسیب بیر فورصت اولدوغونو و ترجومه حوزه‌سینده داها آرتیق چالیشدیغیمیزی لازیم بیلیرم.
گونئی آذربایجاندا أن چوخ کیمین قلمینی سئویب، درس آلدینیز؟
ایران آذربایجانیندا چاپ اولموش أثرلردن تبریز کیتاب‌ساتان‌لاریندان ألده ائتدیگیم أثرلرین بیر چوخونو آلیب اوخوموشام. هر أثرین اؤزونه عایید اؤزل‌لیگی وار.
گونئیین گله‌جک أدبیات دورومونو نئجه گؤرورسونوز؟
سون ایل‌لرده ایران-آذربایجان أدبیاتی گَلیشمَکده دیر. اومودوم وار أدبی دَگرلری داشییان نثر أثرلریمیزین سایی‌سی گونو-گوندن چوخالسین.
اوشاق‌لارینیزدان و اونلارین دیلمیزه-أدبیاتیمیزا ا ولان-اولمایان ماراق‌لاریندان دانیشین!
اوشاق‌لاریمی دیل آچان گوندن بری آنا دیلی ایله دانیشدیرسام دا شعر، رومان، حیکایه کیمی ژانرلار ماراق‌لارینی چکمه‌ییب، بویا باشا چاتدیقدان سونرا یاشام یول‌لاریندا اؤزل علاقه‌لری‌نین دالیسیجا گئدن کیمی، کیتاب سئچمکده ده اؤزل علا قه‌لرینی اوستون توتوبلار.
بوشلوق‌لاریمیز!
آذربایجان تورکجه‌سی دیلینه عایید فرهنگیستان و تحقیق مرکزلری، مدرسه و دانیشگاهین درس‌لیک کیتاب‌لاری، عئلمی فلسفی کیتاب‌لار، اوشاق أدبیاتی و عمومیت'له نثر أثرلری.
گوجوموز؟
شوعارلاردان همیشه قاچمیشام. نه‌دنسه گوج بیرلیکده دیر سؤزو عاغلیما گلسه ده، دئموکراتیک بیرلیگین گوجونه اینانیرام، سئل کیمی کور بیرلیک ییخیب داغیتماقدان باشقا گوجو یوخ دیر.
قادین و قادین أدبیاتیمیزدان و او أدبیاتدا ائتکی بوراخان‌لاردان دانیشین!
تأسّوف'له بیزیم أدبیات تاریخیمیزده شعر یازان قادین‌لاریمیزین سایی‌سی گؤزه گلیم اولسا دا، نثر حوزه‌سینده چالیشان قادین‌لارین سایی‌سی آز اولدوغو اوچون بو باره ده بیر سؤز دئیه بیلمیرم.
یئنی قاپی و اوخوجولاری!
آذربایجان مدنییت و أدبیاتینا ماراقلی اولان اینسان‌لارین اوزونه آچیلمیش یئنی بیر قاپی دیر.
سون سؤز!
بو دانیشیق اوچون سیزه تشککور ائدیب، دونیا و اؤزل‌لیک'له اورتا دوغو جوغرافیاسینا أمنیّت ایله باریش و هر کس اوچون ساغ‌لیق دیله‌ییرم.
