آذربایجان دیلینین قرامماتیکاسی

ایش و یا حرکت زامان خارجینده اولا بیلمز. فعل زامانسیز اولماز.زامان فقت فعله مخصوصدور. زامان یا کئچمیش، یا ایندی و یا گلجک اولا بیلمز. زامان ایکی ایش آراسینداکی/حال حاضیر و ایشین ایجرا وقتی/ زامانی معین لشدیریر. بو او دئمکدیر کی، مختلف زامانلار یالنیز ایندیکی زامانلا مشخص ائدیله بیلر، بونسوز کئچمیش و گلجک زامانی تعیین ائتمک اولماز. کئچمیش و یا گلجک زامانلار آنجاق ایندیکی زامانا نسبت کئچمیش یا گلجک ساییلیر.

دیلیمیزده مختلف زامانلار بیرسیرا شکیلچیلر واسطه سیله بلله نر کی، فعللرین کؤکلرینه قوشولار. بو شکیلچیلر آشاغیداکیلاردان عبارتدیر.

١. کئچمیش زامان

بو زامان ایش و حرکتین کئچمیشینده باش وئردییینی بیلدیریر. کئچمیش زامانین چشیدلری و جور به جورلویو جهتدن دیلیمیز دنیانین ان قدرتلی و زنگین دیللریندن بیریدیر. عالملریمیز گؤستریرلر کی، دیلیمیزده اییرمی دؤرده قدر مختلف معنالی کئچمیش زامان واردیر.

کئچمیش زامانین ان چوخ ایشلنن و مهملری بونلاردیر.

الف- شهودی کئچمیش/ ماضی مطلق/

بو کئچمیش زامان ایشین کئچمیشده باش وئریب قورتاردیغینی بیلدیریر. بورادا خبر وئرن اؤزو ایشین اجراسینین شاهدی اولموش و ایندی اوندان خبر وئریر.

اونون شکیلچیلری دؤرد چشیدلی "دی- دؽ- دو- دۆ" دن عبارتدیر کی، فعلین کؤکونه قوشولور، مثلا: آچ+ دی- آچدی، گلدی، ووردو، گؤردو. بو کئچمیش زامانین اینکار علامتی "ما-مه" دیر کی، بلاواسطه فعلین کؤکونه قوشولور، مثلا: آچ- ما- دی –آچمادی، گلمه دی، گؤرمه دی... شهودی کئچمیشین شخصلره گؤره تصریفینی آشاغیداکی جدولده گؤرونور. شهودی کئچمیشده خبر وئرن اؤزو ایجرانین شاهدی اولدوغو اوچون، اونون غیر شهودی شکلی اولماز.

شهودی کئچمیشین تصریفی

شخصلر تصدیق اینکار

من اوخو+دو+م اوخو+ما+دی+م

سن اوخو+دو+ن اوخو+ما+دی+ن

او اوخو+دو اوخو+ما+دی

بیز اوخو+دو+ق اوخو+ما+دی+ق

سیز اوخو+دو+نوز اوخو+ما+دی+نیز

اونلار اوخو+دو+لار اوخو+ما+دی+لار