یوخاری

اوزونتو و آغری فلسفه سی فضولینین شعرلرینده- اسماعیل خرمی

آنا صحیفه ادبیات
12 Punto 14 Punto 16 Punto 18 Punto

بوکولدو قددیم، آهیم یئتدی خورشیده، ساقین، ائی مه،

کی، مؤهنت اوخونو پئیکانلادیم، قم یایینی قوردوم.
فضولی، عشقه موهلیک دئردیم، اول مهوش اینانمازدی.
بیهمد-ایللاه کی، جان وئرمک تریقیله ایناندیردیم.

آغری و اوزونتو(کدر) فلسفه‌سی او سیرا موضوعلارداندیر کی ، مارتین هایدیگر، سورن کی یر که گور، مرلو پونتی، ماکس هورکهایمر و توودور کیمی فیلوسوفلارین، نظرلری و یوروملاری اولوب. آرنه وتلسن و جان آیرونز؛ آغری و اوزونتو کتابیندا بو فیلیسوفلارین نظرلرینی آراشدیریب. بونلارین چؤزومونده، آغری و اوزونتونو ایکی باشلی اوزو اولاراق، بئله ایفاده ائدیرلرکی؛ انسانلار چالیشیرلار کی هم اوزونتو دن قاچالار و همده اونو منیمسیه لر. آغری و اوزونتو تکجه انساندا فیزیک سئل آنلام داشیمیر. بلکه معنوی باخیمدادا اؤزل یئرلری واردیر. و دئمک اولا بیلر کی هر ایکیسینده ده اؤز وئره بیلرلر.

وینسنت برومر عشقه بئش اؤزللیک ساییر: بیرلیک. آلترناتیو(بدیل بودن). آزادلیق. انسانلیق. گوونلیک آچیغی(آسیب پذیری).
بیرلیک بؤلومونده، هر ایکی طرف بیربیرینین اوغورونو اؤزونونکی بیلرک، او بیریسی ایله بیرلشمکده دیر. آلترناتیوده، هر بیری محض اوبیری سینین اولاراق، باشقاسی ایله دئییشیلمزدیر. آزادلیقدا، عاشق و معشوق ایلیشگیسی، فردی بوتوولوک و آزادلیقلاریلا دوام تاپا بیلیر. گوونلیک آچیغیندا( آسیب پذیری)، هر ایکی طرفین آزادلیقلاریندان باش وئره رک، آیریلما شوبهه سی اورتایا گلیر. انسانلیق بؤلومونده، برومر دئییرکی: اگرچی سئوگی انساندان باشقا موجودلارا و اشیالارادا اولا بیلر آنجاق، اساس یئری انسانین بیربیرینه سئوگیسی توتور. یعنی لاپ آزی عشقین بیر طرفی انساندیر.
بو بئش ائلمانلارین یئترسیزلییی هر بیر عاشیقده اوز وئررسه، آیریلیق و آرخاسیجا؛ کدر، غم، اوزونتو و آغریلار یارادا بیلر. و بو آرادا خوشا گلینمز حادثه لر، بیرین اوزر، دویغوساللاشدیرار، روحولارینی و جانلارینی آغریدار.
یوخاریدا گئدن دانیشیغین قایناغی باتی فلسفه سی اولسادا، دوغودادا آز چوخ یئرلری بللی دیر.
بعضا آدلاری و بعضا گوجلو و گوجسوز طرفلری فرقیلی اولور.
حکمت، عرفان، عشق و شاعرلیک، شرق دونیاسینین شعرلرینده چوخلو یئرلری وار. بونلار بیر بیرینی کامیل‌لشدیریر. و بیزلرده فضولینی بونلارین دؤردایله تانییریق. بو آرادا عشق فضولینین شاعرانه روحین الده ائده رک بشریت وارلیغینی و اونون فضیلتلرین تانیماق اوچون، آشاغیدا گلن بؤلوملرده آنلاییریق:
1- وارلیق دونیاسی و حکمت و یاراتما مقصدی
2- تعادل و گئرچکلیکده ذکا و گؤزللیک
3- انسان و دنیادا اونون یئری، اخلاقیاتی و معنویاتی
4- انسانلارین یاشاماغا سئوگیسی و شادلیغا، غمه، کدره و هیاجانا باغلیلیغی.
5- حقیقت و عدالتی اؤرگنمک.

بو اساسدا دؤدونجو واریانتین غم و کدر بؤلومو حاقدا، فضولینین شعرلرینده دانیشیریق.

اگرچی فضولینین عشقی و عاشیقلیی شعرلرینده توکنمزدیر، کدر و غم چوخلو شعرلرینده یئر آلمیشدیر. حکمت و عاشقانه شعرلرینده ده، غم و کدرین اؤزونه مخصوص یئرلری وار. بو کدرلر و آغریلار پارادوکسیکال و دیالئکتیکال اولاراق، شعرلرینده اوزونتو و آغرینین حیاتدا اولان تضادلاریلا راستلاشیریق. کدردن و آغریدان ائله دانیشیر کی اوخوجونون فضولیه رحمی گلیر. آنجاق فضولی گولر اوزله بو اوزونته یه قوشولوب آغری چکمک ایستر. بیر یاندان بلادان قاچیر بیر یاندان بلا ایسته ییر.

یا رب بلای عشقیله قیل آشنا منی
بیر دم بلای عشقیدن ائتمه جدا منی
آز ائیلمه عنایتینی اهل دردیدن
یعنی کی چوخ بلالره قیل مبتلا منی
اولدوقجا من، گوتورمه بلادن ارادتیمی
من ایسترم بلانی چون ایستر بلا منی

فضولی بئله شعرلرله، قارشی دورما و ضدیتلری و دییشیگلیی تانییب قبول ائده رک، اؤزونو معشوقینی، و حیاتینی تانیماغا، دیالئکتیکله شیر.

اولسا محبوبلرین عشقی جهنّم سببی،
هورو قیلمانی قالیر کندیسینه ریضوانین.
کئچدی مئیخانه‌دن ائل، مستی-مئیی-عشقین اولوب،
نه ملکسن کی، خراب ائتدین ائوین شیطانین؟

اگر چی؛ فضولی، عشق وحکمت شاعیریدیر، آنجاق اونو بوتون حکمت و عاشقانه شعرلریده؛ اوزونتولو و آغریلیدیر. فضولینین شعرلرینده، عشق اؤزو؛ اوزونتولو، کدرلی، و آغریلیدیر. حکمت اؤزو، اوزونتولو، کدرلی، و آغریلیدیر. بونا گؤرا کی؛ فضولی اوزونتولو و آغریلی بیر اجتماعدا یاشایب و یارادیر. و بو اوزونتولر و آغریلار؛ اخلاقی و روحی فاکتلارلا ایلگیلی دیرلر.

دئگیلسن چوْخدان، ائی گردون، جاهان سئیرینده یوْلداشیم،
نوْلا خم اوْلسا قددین، سندن آرتیقدیر منیم یاشیم.
ترازویی-عیاری-مؤهنتم بازاری-عشق ایچره،
گؤزوم هر دم دوْلوب، مین داشه هر سات دگر باشیم.
سیریشکیم آل، باغریم پاره، بیر کوهی-بلایم کیم،
همیشه لالوو لعل ایله رنگیندیر ایچیم، داشیم.
بو اوزونتولر و آغریلار هانسی واختلار اوز وئریرلر؟
هر کس، اؤزل چئوره یاشامیندا، دنیوی و ذهن سئل و یا اخلاقی احتیاجلاری، انسانین ایسته دیی کیمی آلینماییر. بودا؛ انسانین ذکاسی، چئوره‌ده اولان ذهن‌سئل و اخلاقی دئیرلردن، اوستون اولاراق، قاباغا گلیر. و بو آجی گئرچکلیک؛ انسانین اخلاقی انکشافینا بیر کؤلگه سالیر. یعنی فضولی یاشادیغی زامانیندان داها آرتیق دوشونور. و بونادا هئچ بیر قاچیش یولو یوخدور. زمانه سیندن، بو قدر ایسته یی یوخاری اولان شاعیر، عؤمرونون آز زامانیندا، ایستکلرینه چاتا بیلمه یه‌رک، اؤلوم قاچینیلمازدیر. اوزونتو و آغریلار بوردان باشلاییر.

من خود اؤلدوم، ای ترابیمدان اولان ساغر، مدام
رندلر بزمین گزیب، بیر بیر یئتیر مندن نیاز.
ای فضولی، قالمیشام حیرتده، بیلمم نئیلییم،
دور ظالم، بخت نافرجام، طلب چوخ، عمر آز.

فضولی، چئوره میزده گؤردویوموزکیمی، ساده بیر عاشق دئییل. او، ماتریالیزمه و یا تکجه زاهدانه دوشونجه یه سیغماییر. انساندا اولان اردم‌لیی، باشقا یارانیشلاردان داها اوستون بیلیر. بودا تانرینی بوتون عالمه، انسان دوشونجه سیله، معین ائتمکدن، قاباغا گلیر. گؤرونمه ین بیر وارلیقدان، ایشیق آلیر و روحونو قیدالاندیریر. بو ایشیقداندیر کی؛ انسان سربستلییه چاتا بیلیر. اگر بئله دیرسه، ندن بوتون انسانلار تانری بویوردوغو کیمی اولا بیلمیرلر؟ بونا گؤرا کی؛ بو ایشیغین قارشیسیندا، آیارتما(وسوسه) وار. فضولینین دوشونجه سینه گؤرا: بوتون اوزونتولر و آغریلار بو وسوسه‌دن سو ایچیر. سئوگی ایچینده بوغولان مودروک شاعیر، هیجانینی، اوزونتوسونو، و آغریلارینی و پیسخولوژی تجربیاتینی، شعرلرینده ایفاده ائدیرک، یاشام یولچولوغوندا دوشونجه طرزی و ایستکلری، گئرچکلردن یوخاری اولاراق، دایانماییر، بو یولدا جانیندان‌دا اولسا دورغونلوغا اؤزون تاپشیرمیر. او، گئرچک‌لیک و عدالت کی فضولی اونلارا ال تاپماق ایسته ییر، چوووخ اوزاق و ال چاتیلمازدیر. و بودا شاعیره یئنی بیر هیجان یارادیر. بو آرادا فضولی؛ شاشکین و مشوش روحونا بیر قایغی چکن دلبر تاپا بیلمیر.

شب هجران یانار جانیم، تؤکر قان چشم گریانیم،
اویادار خلقی افغانیم، قارا بختیم اویانمازمی؟
گل رخسارینه قارشو گؤزومدن قانلی آخار سو،
حبیبیم، فصل گول دور بو، آخار سولار بولانمازمی؟

و یا باشقا بیر یئرده دئییر:
ائی اسیر- دام غم، بیر گوشه‏ی- مئیخانه توت
توتما زؤهادین موخالف پندی‏نی، پئیمانه توت
دیشله‏دیم‏سه لعلین، ائی قانیم تؤکن، قهر ائیله مه
توت کی، قان ائتدیم، عدالت ائیله، قانی قانه توت

ندن فضولی گؤز یاشلارین و آغریلارین آرادان قالدیرا بیلمیر؟ انسان حیاتا آیاق قویاندان، چئوره‌ده‌کی آجیلیقلار، آنلاشیلمازلیقلار، و آنلامازلارین وردیغی یارالار؛ انسانی بیر شمع کیمی یاندیریب گؤز یاشلارینی آخیدیر.
هجران ایله یانار گئجه لر رشتۀ جانیم،
روشن اولا، ای شمع، سنه سوز نهانیم.
بیر شمع شبستان بلایم کی، دئگیل کم،
تا من دیرییم سوز دل و اشک روانیم.
ای خلوتیمه شمع رخوندن بوراخان نور!
دیدارینه مشتاق ایدی چشم نگرانیم.
سنسیز گئجه لر آه و فغانیم مه ائشیتدی،
ای مه، سنه هم یئتدی اولا آه و فغانیم.

بو او، معنادادیر کی؛ یاشایان بیر انسانین، اوزونتوسو، کدری و آغریلاری، توکنمزدیر. بونا گؤرا کی؛ یاشاییشین معناسی فضولی نین گؤزونده: عشق، اوزونتو، کدر، آغری و ساواشدیر.

فزون اولدوقجا عشقیم گرم اولور اشکیم گؤزوم ایچره
اگرچی سو برودت کسبی‏نی ائیلر هوا گؤرگج
اوخون هر لحظه کیم، جانیم دلر، کؤنلوم قیلار افغان
فضولی‏نی یاشور، ائی ضعف، مه‏وش‏لر جفاسیندان
کی، مه‏وش‏لر قیلیرلار مین جفا، بیر موبتلا گؤرگج

بو فلسفی اوزونتولر؛ اصلینده انسانین دونیاداکی حیاتیندا اولدوغو؛ اویغونسوزلوق و ضددیتلره باغلیدیر. دوغوم و اؤلوم، شادلیق و اوزونتو، دینجلیک و اضطراب، وصال و حسرت، بونلار هر بیر انسانین یاشامیندا گئرچک‌لیکده اولسا، باشقا طرفینین آجیلیغی‌دا وار. بو آجیلیقلار فضولی‌نی شاعیر یارادیر و اورک‌لرده یاشادیر. فضولی بونلارین فلسفه‌لی دوشونجه سیندن آگاه اولاراق، یازیب و یارادیب. یعنی فضولی‌ بو فلسفی دوشونجه نین آلت بیلینج(نا خودآگاهی) و اوست بیلینجین(خودآگاهی) یوکسک درجه سینه مالک اولدوغون وورغولاییر.

دادخاهم سنه، دامن نه چکیرسن مندن،
یوخمو وحمین کی، توتام هشر گونو دامانین.
ظالم اولسان نه عجب، یوخ سنه دوزخ وحمی،
سنه خود یئتمه‌یه‌جکدیر سنین اؤز هیجرانین.
وصل ایامی روان یاره فدا ائیله‌مه‌دین،
ائی فضولی، قمی-هیجران ایله چیخسین جانین.

سؤزومو بو جومله ایله بیتیرمک ایسته ییرم: فضولی بیله بیله(خودآگاهی) اوزونتو و آغریلا اؤزل کیملییینی قورموشدو. و انسانین انکشافینی اوزونتوسوز و آغریسیز، قبول ائده بیلمیردی.
هر ديل کي اسير غم- هيجران اوْلماز،
شايسته- ذؤوق- وصل- جانان اوْلماز،
هر درد کي وار، وار درماني ولي،
بيدردلرين دردينه درمان اوْلماز.

تاریخ
2020.04.02 / 15:59
مولف
Ga.Axar.az
شرح لر
دیگر خبرلر

آزادلیق، آتامین منه وئردیی دوز چؤرکدی... - قاسمی

پوشکینین دوئله چاغیردیغی مشهورلار: عمی‌سی، دوستو، همکاری، ناظر...

آدامی بیر باخیش دا چؤکدوره بیلر- شعیر

چئریلر بیری ایکی گؤرور؟ - تبریز لطیفه‌سی

سن گئتدین، ائله بیل دونیا بوشالدی-شعیر

«قرنفیل شهید قانی، آغلا قرنفیل آغلا «– مممد آسلان

نه گؤزل سوزولور قارا گؤزلرین... - شعر

چوخ ایسته‌میشدی قاشلارینی اوینادیب اونو اله سالا، سونرا دا -حکایه

روحوم او تایدادیر، قبریم بو تایدا- شعیر

اوشاق ادبیاتی: الیفبا کیتابینی آچدی بالاجا اسد - شعر

خبر خطّی
Axar.az'da reklam Bağla
Reklam
Bize yazin Bağla