کتاب"#اسطوره_گرگ‌ها" مقایسه تطبیقی اسطوره های ترکان ایران با اسطوره های ایران، چین و یونان باستان به تحقیق و نگارش عمار احمدی توسط انتشارات ساوالان ایگیدلری به چاپ رسیده است.

گرگ یا همان (بوز قورد Boz Qurd) توتم اسطوره ای آذربایجان به حساب می آید که با ظهور زرتشت در آذربایجان و رواج دام داری و دام پروری این حیوان اسطوره ای جایگاه خود را به پاسبان گله یعنی سگ می دهد. در دوران زرتشت سگ توتم یا حیوان خارق العاده محسوب می گردد چون که نگه دارنده دام و گله مردم به حساب می آید. اما با این وجود هنوز هم در بین ترکان آذربایجان گرگ خاکستری جایگاه اسطوره ای خود را محفوظ داشته است. برای مثال با گذشت سالیان بسیار هنوز هم پنجه گرگ در میان عامه مردم آذربایجان در رفع بیماری های مختلف من جمله بیماری های زنان موثر است. این موضوع نشانگر اهمیت گرگ در فرهنگ اساطیری آذربایجان می باشد.

اگر مقایسه ای در بحث دیدگاه توتم مردم آذربایجان با دیگر ملل جهان داشته باشیم به تمایز بسیار ظریف و مهمی خواهیم رسید و آن تمایز اینکه، اغلب ملل جهان اروپا، آمریکا، آفریقا، آسیا و قبایل مختلف آن ها هر کدام برای خود توتم مخصوص دارند که به عبارتی نشان آنها به حساب می آید به عنوان مثال اگر در میان سرخ پوستان آمریکا قبیله ای خرس را به عنوان توتم قبیله خود قبول کند، قبیله دیگر گرگ را توتم قبیله خود قرار می دهد، تا هم وجه تمایزی بین آن ها باشد و هم اعتقاد آن ها متفاوت از هم باشد. اما برخلاف اکثر توتم های اسطوره های ملل جهان، ترکان آذربایجان هر چند که از قبایل و طایفه های مختلفی تشکیل شده اند اما تمام قبایل و تیره ها و حتی قبایل ترکان غیر آذربایجان نیز یک توتم واحد دارند و آن توتم واحد بین ترکان، گرگ است.

«دده» در فرهنگ آذربایجان به معنی پیر، مرشد، راهبر، راهنمای طریقت و دانایی است. «قور» به معنی آتش که در فرهنگ آذربایجان مقدس است. «قود» یا «قوت = قورد» به معنی گرگ و نیک بختی به کار رفته است.

در اهمیت کتاب اسطوره ای آذربایجان یعنی کتاب دده قورقود همین بس که سازمان یونسکو (Unesco) سال 1999 میلادی را سال بزرگ داشت دده قورقود نام گذاری کرد. اسطوره دوازده گانه این کتاب ارتباط تنگاتنگ با دوازده برج آسمان (حمل، ثور،سرطان، اسد، سنبله، میزان، عقرب، قوس، جدی، دلو، حوت) و نیز دوازده ماه سال و دوره دوازده هزار ساله کامل آفرینش دارد. به عقیده اسطوره شناسان جهان بینی اساطیری دوره کامل آفرینش شامل دوازده هزار سال می باشد.

«این دوازده هزار سال به چهار دوره سه هزار سال تقسیم می شود که هر کدام از این دوره ها «گاه» یا «قات» نامیده می شوند. به باور اساطیری هر مرحله گذر از دوره ای به دوره ای دیگر، نقطه عطفی در تاریخ آفرینش به شمار می رود، زیرا در جریان آن احتمال تخریب و نابودی کاینات وجود دارد. طبق این دیدگاه، آفرینش در گاه اول مینوی بوده است؛ بی اندیشه، بی تحرک و ناملموس. در گاه دوم آفرینش مادی شروع می شود»