پیدایش این روز و این عنوان جهانی به حرکت‌های دانشجویان دانشگاه‌های کشور بنگلادش در سال ۱۹۵۲ بازمی‌گردد. تعداد زیادی از دانشجویان بنگالی در اعتراض به تحمیل زبان اردو به عنوان زبان رسمی و اداری و دیوانی در بنگلادش که آن زمان پاکستان شرقی نامیده می‌شد، توسط دولت پاکستان در محوطه‌ دانشگاه «داکا» توسط ماموران دولت پاکستان سرکوب شدند.

دانشجویان توسط ماموران پاکستانی به رگبار بسته شدند. دانشجویان تنها یک خواسته داشتند و آن این بود که بتوانند به زبان مادری ِ سرزمینشان یا همان زبان «بنگالی» بخوانند و بنویسند و حرف بزنند. اعتراضات گسترده شد و اساتید دانشگاه به همراه دانشجویان خود در روزهای ۲۱ و ۲۲ فوریه سال ۱۹۵۲ دست به تظاهرات زدند. در سرکوب گسترده‌ی دولت پاکستان تعدادی دانشجو و استاد از جمله «ابوالبرکت» استاد دانشگاه داکا و «رفیع‌الدین احمد» از دانشجویان کشته شدند. در این میان «شوفر رحمان» کارمند عالی‌رتبه‌ی دادگاه عالی بنگلادش نیز جانش را از دست داد. مقاومت‌ها ادامه یافت تا در نهایت در سال ۱۹۵۶ بار دیگر زبان بنگالی به رسمیت شناخته شد.

پس از جدایی بنگلادش از پاکستان که در سال ۱۹۷۱ اتفاق افتاد مراسم «روز ملی زبان مادری» همه ساله در همان ۲۱ فوریه در بنگلادش برگزار می‌شود. در ۱۷ نوامبر سال ۱۹۹۹ سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)، پیشنهاد رسمی کشور بنگلادش برای انتخاب ۲۱ فوریه به عنوان «روز جهانی زبان مادری» را پذیرفت و ۱۸۸ کشور عضو یونسکو از جمله ایران به آن رای دادند و آن را پذیرفتند. پس از این انتخاب اولین بار در سال ۲۰۰۰ میلادی در شهر پاریس در کشور فرانسه مراسم روز جهانی زبان مادری با حضور نمایندگان ِ کشورهای مختلف و هم‌چنین زبان‌ شناسان کشورهای مختلف و همین‌طور دبیر کل سازمان ملل برگزار شد.