بو گون بؤیوک آذربایجان حکمداری، صفویلر ایمپرییاسینین بانی‌سی، گؤرکملی شاعر شاه ایسماییل ختاینین آنیم گونودور.

کولت. آذ خاتیرلادیر کی، شاه ایسماییل ۱۵۲۴-جو ایل مایین ۲۳-ده وفات ائدیب. شاهین اؤلومو ایله باغلی مختلیف وئرسییالار وار.

۱-جی ورسییا – چالدیران مغلوبیتی

اونلاردان بیری بودور کی، شاه ایسماییل چالدیران دؤیوشونده‌کی مغلوبیتدن سونرا درین سارسینتی کئچیریر و بو، اونون سونونو گتیریر. حالبوکی بعضی فاکتلار چالدیران دؤیوشونون ائله ده جدی ساواش اولمادیغینی، بوندان سونرا ختاینین بیر سیرا دؤیوشلره قاتیلدیغینی، غالیب گلدیینی آشکارا چیخاریر.

قایناقلاردا شاهین قورخماز، جسور و چوخ گوجلو بیر سرکرده اولدوغو یازیلیر. عثمانلی سلطانی یاووز سلیم مکتوبلاریندا شاهی عصبیلشدیرمک اوچون اونون قورخاق اولدوغونا ایهام ووروردو. حالبوکی چالدیران دؤیوشو زامانی یاووز بیر تپه باشیندان دؤیوشو ایزلدیی حالدا، شاه ایسماییل میدانا آتیلمیش، قیسا زامان عرضین‌ده عثمانلینین ان گوجلو سرکرده‌لری ایله تکبتک دؤیوشموش و اونلاری مغلوب ائتمیشدی. شاه ایسماییلین اؤلدوردویو عثمانلی سرکرده‌لریندن بیری ده مالقوچ اوغلودور. حاقین‌دا ناغیللار یازیلان، فیلملر چکیلن مالقوچ اوغلو عثمانلی اوردوسونون ان گوجلو سرکرده‌لریندن ایدی. عثمانلی منبعلری شاه ختاینین دؤیوش زامانی مالقوچ اوغلونو قیلینج ضربه‌سی ایله ایکی یئره بؤلدویونو یازیر.

بو فاکتلارا باخاندا جسور، دؤزوملو، قورخماز شاه ایسماییلین مغلوبیت سارسینتی‌سینا گؤره اؤلمه‌سی حاقدا ادعالار سیرادان چیخیر.

۲-جی ورسییا - ایچکی آلوده‌چیلیگی

تاریخ اوزره فلسفه دوکتورو نامیق موسالی یازیر کی، دینی موتیولی دؤولت قورماسینا باخمایاراق، بعضی قرزلی تاریخچیلر شاهی، آز قالا، ایچکی دوشکونو کیمی تقدیم ائدیرلر:

«تورکییه‌لی تاریخچی فاروق سومر قید ائدیر کی، شاه ایسماییلین «مینیاتورلره گؤره، ساققالی تاراش اولونموش، اوزون بیغلی، تورکمان اوزلو بیلری ایله گئجه-گوندوز ایچدیینی بیلیریک». تدقیقاتچی مینیاتورلرده عکسینی تاپمیش قابلارین ایچریسین‌ده‌کی ایچکینین محض شراب اولدوغونو نئجه معینلشدیردیینی بیلدیرمه‌سه ده، غرضله ادعا ائدیر کی، «ایچکییه قارشی حدسیز دوشکونلویو اونون گنج یاشین‌دا حیاتا ویدا ائتمه‌سین‌ده، هر حال‌دا، چوخ موهوم بیر عامل اولموشدور».

حالبوکی معتبر منبعلر شاه ایسماییلین شراب ایچیلمه‌سینه و سرخوشلوغا قارشی منفی مناسیبت گؤستردیینی قید ائدیرلر. ایفرات عیش-عشرت‌دن خوشلانمایان شاه ایسماییل حتی قونشو حکمدار سلطان حسین بایقارانین اونا هدییه گؤندردیی رقاصه‌لر قروپونو دا آجیقلا گئری قایتارمیشدی.

دینی ایدئولوگییانی الده رهبر توتاراق، اؤز سلطنتینی مقدسلیک اؤرتویونه بورومه‌یه چالیشان شاه ایسماییل عبادته خصوصی فیکیر وئریردی. اونون عراق‌داکی کربلا، نجف، کاظیمین، سامیره زیارتگاهلاریندا، ایمام رضانین مشهدده‌کی مقبره‌سین‌ده خصوصی ریتواللار حیاتا کئچیردیی معلومدور. او، حتی نجف‌ده‌کی هضرت علی مقبره‌سینده ساعتلارلا تکباشینا عبادت ائتمیشدی. بعضی واختلاردا ایسه بوتون گئجه‌نی اویاق قالاراق، مناجاتلا مشغول اولوردو».

منبع‌لرده شاه ایسماییلین هضرت علینین مدحینه بداهتا ۳۵ بیتلیک قصیده دئدیی خاطیرلادیلیر.

۳-جو وئرسییا – آغیر خسته‌لیک

شاه ایسماییل اؤز سلاحداشلاری ایله اوو ائتمیی خوشلاییردی. او تئز-تئز اطرافینا آداملارینی ییغیب، آذربایجانین صفالی یئرلرینه گئدر، داغلارا چیخار، اوو ائدردی.

۱۵۲۴-جو ایلین بهارین‌دا شاه ایسماییل بؤیوک قوشونلا قاراباغ دوزونده جرگه اوصولو ایله اوو ائده-ائده شکی حکمدارلیغینین اراضی‌سینه داخیل اولور. شکی والیسی حسن بی اونو قارشیلاماغا چیخیب، شاها تعظیم ائدیر. شاه اوو ائتمک هوه‌سینده اولدوغو اوچون امر وئریر کی، گورجوستانلا شکی آراسیندا یئرلشن و شاهداغی آدی ایله مشهور اولان یئرده‌کی وحشی اوو حیوانلارینی قوووب بیر یئره توپلاسینلار. بئله نقل ائدیرلر کی، کئچمیش سلطانلار او ویلایتده شاهداغینا پناه آپاران اووون آردینجا گئتمزدیلر و بونا گؤره ده او داغدا چوخلو جویور واردی. هئچ بیر کس او جویورلره دییب-دولاشا بیلمیردی. چونکی اونلارین شاهداغیندا اوولانماسی اوغورسوزلوق علامتی حساب اولونوردو. بو مسئله نی شاها دئسه‌لر ده، او بونا محل قویمور و اووون باشلاماسینی امر ائدیر. حکمدار چوخلو جویور و سایسیز-حسابسیز وحشی حیوانی شاهداغیندا اوولاییب، اردبیله قاییدیر. لاکین یولدا خسته‌لنیر و اردبیلدن تلم-تلسیک تبریزه یولا دوشور. سراب یاخینلیغینداکی منقوتای آدلی یئرده حالی او قدر آغیرلاشیر کی، دوشرگه سالمالی اولور.

حکیملرین معالیجه‌سی فایدا وئرمیر و آذربایجانین تاریخینین ان قودرتلی حکمداری شاه ایسماییل ۲۳ مای ۱۵۲۴-جو ایلده، آخشام ساعتلاریندا وفات ائدیر (بعضی منبع‌لرده اونون ورم خستلییندن اؤلدویو یازیلیر). نعشینی اردبیله گتیریب شیخ صفی مقبره‌سینده دفن ائدیرلر.

عباسقولو آغا باکیخانوو «گولوستانی ایر‌مده» یازیر: «هیجری ۹۳۰-جو ایلین اوللرینده (میلادی ۱۵۲۴)… شاه ایسماییل وفات ائتدی. او، مهریبان‌لیقدا دونیانی ایشیقلاندیران و قهرمان‌لیقدا دوشمنی یاخان، اود مجازلی بیر سلطان ایدی. قورموش اولدوغو سلطنتین موهوم ایشلرینه مشغول اولماسینا باخمایاراق، شاه ایسماییل عالیملرله مصاحیب اولوب، شعیر سؤیله‌مه‌یه ده مایل ایدی».

آذربایجان تورپاقلارین‌دا گوجلو دؤولت عنعنه‌سینی فورمالاشدیران شاه ایسماییلا زامان-زامان قارا یاخماغا، حتی بو کامپانییانی اونون اؤلومو اوزریندن آپارماغا چالیشسالار دا، تاریخی فاکتلار هر دفعه بو جهدلری آلت-اوست ائد‌رک، بؤیوک شاهی لاییق اولدوغو یئرده - زیروه‌ده ساخلاییر.