بو گون گونئی آذربایجانین گؤرکملی سیمالاردان بیری اولان پروفسور محمد‌تقی زهتابی‌نین آنیم گونودور.

Axar.az خبر وئریر کی، چاغداش گونئی آذربایجان‌دا تورکچولویون - آذربایجانچی‌لیغین کؤکلرینی آراشدیران گؤرکملی تدقیقاتچی عالیم (کیریشچی) ۱۹۲۳-جو ایلین دکابر آییندا شرقی آذربایجان ایالتی‌نین شبیستر شهری‌نین چای کوچه‌سینده آنادان اولوب. اورتا مکتبی تبریزده باشا ووران محمد تقی زهتابی اؤز آنا دیلی ایله یاناشی فارس، عرب، فرانسیز، مهاجیرت دؤورونده ایسه روس دیللرینی مکمل شکیلده اؤیرنیب.

زهتابی هله ۱۸ یاشلاریندا ایکن حاجی میرزا علی شبستری‌نین تشببوثو ایله آنا دیلینده نشر اولونان "آذربایجان" غزئتینده مقاله و شعرلری ایله چیخیش ائدیب.

او، ۱۹۴۶-جی ایلده آذربایجان میللی حکومتی دورونده گونئی آذربایجان‌دا آچیلمیش تبریز اونیورسیته‌سی‌نین ایلک معزونلاریندان اولوب. اونیورسیته تحصیلینی باشا چاتدیرماق و ایرانداکی رژیمین سیاسی تعقیبلریندن یاخا قورتارماق اوچون قوزئی آذربایجانا مهاجرت ائدیب و قیسا مدت عرضینده آذربایجان تاریخی، دیلی و ادبیاتینا عایید بیر نئچه کیتاب چاپ ائتدیریب.

۱۹۷۹-جو ایلده ایران‌دا پهلوی رژیمی ییخیلدیقدان سونرا تبریزه قاییدان پروفسور زهتابی اؤز علمی تدقیقاتلارینی داوام ائتدیریب. اونون آذربایجان تاریخی حاقیندا یازدیغی اثرلر بوتؤو آذربایجان تاریخ شناسلیغیندا یئنی بیر جیغیر آچیب.

اونون او دؤورده یازدیغی شاه اثرلردن بیری ده، ۱۹۴۶-جی ایل دکابرین ۱۵-ده پهلوی رژیمی طرفیندن تورکجه تحصیله و معیشت‌ده دانیشیغا بئله یاساق قویولدوغو دؤورده یازدیغی "سن اوسان، من ده بویام" شعری اولوب:

اؤزومه مخصوص اولان باشقا الیم واردی منیم،
ائلیمه مخصوص اولان باشقا دیلیم واردی منیم.
ایسته‌سن قارداش اولاق، بیر یاشایاق، بیرلیک ائدک،
وئریبن قول-قولا بوندان سونرا بیر یولدا گئدک.

اولا، اؤزگه کولکلرله گرک آخمایاسان،
ثانییه‌ن، وارلیغیما، خالقیما خور باخمایاسان
یوخسا گر زور دئیه‌سن، ملتیمی خار ائد‌سه‌ن،
گون گلر صحفه چؤنر، مجبور اولارسان گئده‌سه‌ن.

آذربایجان سووئت سوسیالیست رسپوبلیکاسینا گلدیکدن سونرا ۳ ایل سیبیرده سورگونه محکوم ائدیلن عالیم اورادا "شاهین زنجیرده» پویماسینی یازیب:

آزاد دوغولان اینسانا قاندال نه گرکدیر؟
قانداللاری قیرمیشلارا زیندان نه دئمکدیر؟
دونیا نلرین وار؟ افسانه‌لرین وار؟
بیچاره بشر، اؤلچویه گلمز کدرین وار.

قانلار تؤکه‌رک قاندالی قیردین آیاغیندان،
قانداللاری ییغدین و قاییردین یئکه زیندان!
دایم باشین اوستون‌ده گزیر غم و فلاکت،
بیر گون سنی زنجیرله‌دی سلطان،
بیر گون ده "آزادلیق و عدالت".

زهتابی ۳ ایلده‌ن سونرا سیبیر سورگونوندن بوراخیلیب. بو دفعه دوشنبه‌یه سورگون ائدیلیب. اورادا اونون تبریزده آلدیغی بوتون تحصیل سندلری یوخ اولدوغو اوچون تکرار دیپلم آلماغا مجبور اولور و نهایت، باکییا گلیر.

بورادا آذربایجان دولت اونیورسیته‌سینده آذربایجان دیلی اوزره نامیزدلیک دیسرتاسییاسی مدافعه ائد‌رک فیلولوگییا علملری نامیزدی علمی آدینی آلیب. او، همین اونیورسیته‌ده عرب دیلی معلمی ایشله‌ییب.

ایستر معلم‌لیک ایللرینده، ایسترسه ده اونیورسیته‌نی بیتیردیکدن سونرا یازدیغی بوتون اثرلرینده آنا دیلیمیزی اؤیره‌نیب و تانیتدیرماغا چالیشیب، خالقیمیزین کئچمیش تاریخ و ادبیاتیندان صحبت آچیب، اوخویانلارین ماراغینی اؤز آنا دیللرینه آرتیریب، اونلاردا اؤز میللی کیملیلیینه باغلیلیق یارادیب.

دوکتور زهتابی ۱۹۸۱-جی ایلده "مترقی ایران تورکلری‌نین روشنفکرلیلر (ضیالیلار) جمعیتی"نی یارادیب و "بیرلیک" آدیندا آیلیق فارسجا و تورکجه ژورنال نشر ائتدیریب.

زهتابی خاریجده اولدوغو زامان، بیرینجی دفعه اولاراق آنا دیلیمیزده "ایران تورکلرینین صرفی (مورفولوگییاسی)" کیتابینی یازیب، چاپ ائتدیریب. بو کیتاب انقلابدان سونرا دا دوکتورون ان یاخین دوستلاریندان اولان علی خالد‌آبادی‌نین تشببوثو ایله، معاصر ادبی دیلیمیزین مورفولوگییاسی آدی ایله چاپ اولوب، یاییلیب.

پروفسور زهتابی ایران انقیلابیندان سونرا تبریز اونیورسیته‌سینده قیسا مدت داوام ائدن تورک دیلی و ادبیاتی معلمی اولوب و چوخلو معلم یئتشدیریب. او دؤورده ایلک دفعه اولاراق ۲۰ صحیفه‌دن عبارت "آنا دیلیمیزی نئجه یازاق" اثرینی ۳۰۰۰ تیراژلا رشدیه یاییمی واسطه‌سیله چاپ اتدیریب. بو قیسا اثرده دیلیمیزین اساس - سس قانونلاری، آهنگ قانونو آچیقلانیب کی، الیفبانی دوزگون یازیب، اوخوماغیمیزدا یازیچیلاریمیزا بیر منبع اولوب.

دوکتور زهتابی انقلابدان سونرا تبریز رادیو و تلویزییاسیندا آنا دیلیمیزده وئریلیشلر یاییملاماق اوچون کادرلار یئتیشدیریب. اونون قلمیندن چیخان و بؤیوک آختاریشلارین نتیجه‌سی اولان "ایران تورکلرینین اسکی تاریخی" آدلی چوخ‌جیلدلیک سانباللی کیتابیندان سونرا "اسلاما قدرکی ایران تورکلرینین دیلی و ادبیاتی" کیتابی سؤزون حقیقی معناسیندا آذربایجان تاریخی‌نین قدیم دورونون تدقیقینده یئنی بیر علمی مرحله‌دیر.

"ایران تورکلرینین اسکی تاریخی"نین ۱-جی جیل‌دی ان قدیم دؤوردن ماکئدونییالی اسگندره قدر اولان اوزون بیر زامانی احاطه ائدیر. بو جیلدده میلاددان اول ۴-جو-۲-جی مین‌ایللیکلرده یاخین شرق‌ده یاشاییب مدنیت قورموش تورک خالقلارینین دؤولتلری و مدنیتلری گئنیش آسپکت‌ده وئریلیر، او دؤورون تورکجه‌سی ایله بو دؤورون تورکجه‌سی مقایسه‌لی شکیلده آراشدیریلیب. بو گون ایران کیمی تانیدیغیمیز اراضی‌ده فارسلارین بو یئرلره گلمه‌سینه قدرکی ۳۵۰۰ ایلده تورکلرین قوردوغو دوولتلر و مدنیتلر تدقیق و تحلیل ائدیلیب.

محمد‌تقی زهتابی ۲۲ دکابردا ۱۹۹۸-جی ایلده شبیستر شهرینده تک یاشادیغی ائوینده اؤلو تاپیلیب. عالیمین بدنینده، خصوصاً بوغازیندا قارالتی ایزلری آشکار آشکارلانیب.

اونون اؤلوم تاریخی ایران‌دا تهلوکه‌سیزلیک قوروملاری طرفیندن قتله یئتیریلن اونلارلا ضیالی، یازیچی، سیاسی فعالین زنجیرواری قتل حادثه‌لری ایله عینی واختدا تصادف ائتدیی اوچون آذربایجانلی عالیمین تهلوکه‌سیزلیک قوه‌لری طرفیندن اؤلدورولدویو احتیمالی یوکسکدیر.

مرحوم زهتابی‌نین آدی تهرانا رژیمینه مخالیف گروپلارین یاییملادیغی شبهه‌لی اؤلوملر و سیاسی قتللر سیاهیسیندا دا درج ائدیلیب.