ایران‌دا ایلک عمومی و دؤلت کیتابخاناسینین تاسیس‌چی‌سی، ژورنالیست، ضیالی و مشروطه حرکاتینین فعاللاریندان اولان محمدعلی تربیتین دوغوم گونودور.

Kult.az خبر وئریر کی، او، ۲۷ مای ۱۸۷۷-جی ایلده تبریزده آنادان اولوب.

ایلک تحصیلینه مختلف معلملرین و آتاسینین یانیندا آلان محمدعلی، ۱۸۹۴–۱۸۹۵-جی ایللرده تبریزده حکومتین آچدیغی مظفرییه مکتبینده طبیعت فننیندن، ۱۸۹۸–۱۹۱۲-جی ایللرده ایسه یئنی آچیلمیش لقمانییه مکتبینده نجوم و جغرافییادان درس دئییب.

تورکییه، سورییا، مصر، لیوان و قفقازا سفر ائد‌ن محمدعلی تربیت، بو اؤلکه‌لرین بؤیوک کیتابخانا و علمی موسسه‌لری ایله علاقه قورور، گؤرکملی ضیالیلارلا تانیش اولوب.

او، بو مدتده ایلک قلم تجروبه‌سی اولان "هنر اؤیردن"، "قدیم مدنیتلر"، "آنا یوردوم" و "تقویمی-تربیت" آدلی اثرلرینی یازیر.

قاهیره‌دن ایستانبولا، اورادان دا قفقاز یولویلا تبریزه دؤنن آذربایجانلی ضیالی، بیر مدت سونرا یئنیدن آوسترییا، فرانسا و اینگیلتره‌یه سفر ائدیر.

آوروپانی گزیب-دولاندیقدان، اوراداکی وضعیتی اؤیرندیکدن، هم یئرلیلری ایله گؤروشوب ایرانین گلجیینی مذاکیره ائتدیکدن سونرا ایستانبولا گلیر. بورادا یازیچی میرزا علی‌اکبر دهخدا ایله بیرلیکده ایرانلیلارین تشکیل ائتدیکلری "سعادت" انجمن‌ینده یاخیندان اشتراک ائدیر. ۱۹۰۳–۱۹۱۱-جی ایللرده پوبلیسیستیکا ایله آردیجیل مشغول اولان محمدعلی تربیت ۱۹۰۸-جی ایلده تبریزده نشر اولونان "اتحاد" قزتینین رداکتورو اولور.

مشروطه حرکاتینین فعال اشتراکچیلاریندان اولان م. تربیت میللی مجلیسه نماینده سئچیلیر. آنجاق مجلیسین فعالیتی نؤوبتی دفعه دایاندیریلدیغی اوچون او، یئنی‌دن خاریجی اؤلکه‌لره گئتمه‌لی اولور.

محمدعلی تربیت ایستانبولدا اولارکه‌ن ایراندا چاپ اولونان قزئت و ژورناللار حاقین‌دا علمی آراشدیرما آپاریر. بو آراشدیرما اونا بؤیوک اوغور قازاندیریر. بئله کی، اینگیلیس عالیمی ائدوارد براین ۱۹۱۳-جو ایلده چاپ ائتدیردیی "ایران مطبوعاتی و پویزییاسی" کیتابیندا محمدعلی تربیتین اثرینی اینگیلیس دیلینه ترجمه ائد‌رک اؤز کیتابیندا وئریر. چک شرقشناسی، آکادمیک یان ریپکا دا "تاجیک و فارس ادبیاتی تاریخی" کیتابیندا م.تربیتین اثریندن گئنیش ایستیفاده ائدیر.

۱۹۲۱-جی ایلده تبریزه دؤنن محمدعلی تربیتی تبریز ویلایتینین معاریف ایداره‌سینه رئیس تعیین ائدیرلر. او، یارانمیش وضعیتدن ایستیفاده ائد‌رک "گنجینه معاریف" آدلی ژورنال نشر ائتمه‌یه باشلاییر. همین ژورنالدا دا "خاقانی شیروانی"، "صائب تبریزی" و بعضی علمی مقاله‌لرینی چاپ ائتدیریر. آز مدت‌ده آذربایجانین بیر چوخ کند و قصبه‌سینده ایبتدای و اورتا مکتبین آچیلماسینا نایل اولان م.تربیت ایلک دفعه قیزلار اوچون ده ایبتدای و اورتا مکتب آچدیرا بیلیر. تاریخی عابده‌لرین برپاسی و قورونماسی اوچون ده بؤیوک امک صرف ائد‌ن م.تربیت تبریز شهرینده عمومی دؤلت کیتابخاناسینین و قیراعتخاناسینین آچیلماسینا دا نایل اولور. ۱۹۲۳-جو ایلده‌ن ایسه کیتابخاناداکی کیتابلارین کاتولوقونو حاضرلاداراق حیصه-حیصه چاپ ائتدیریر.

۱۹۲۵-جی ایلده معاریف مدیری وظیفه‌سیندن اوزاقلاشدیریلان م.تربیتی ۱۹۲۷-جی ایلده تبریز بلدییه ایداره‌سینه سئچیرلر. شهرین آبادلاشدیریلماسی، یئنی خیابانلارین سالینماسی اوچون بؤیوک امک صرف ائد‌ن م.تربیت تبریزین ایلک آوروپا تیپلی پارکی اولان "گلستان" پارکینین سالینماسینا دا نایل اولور. ۱۹۲۷–۱۹۲۹-جو ایللرده تبریز بلدییه‌سینه رهبرلیک ائد‌ن محمدعلی تبریت سونرا دوغولدوغو شهردن ایران میللی مجلی‌سینه میلت وکیلی سئچیلدیینه گؤره تهرانا کؤچور. اورادا اجتماعی و سیاسی فعالیتله یاناشی، علمی فعالیتینی ده داوام ائتدیریر.

محمدعلی تربیتین چوخلو علمی-پوبلیسیستیک اثری اولسا دا، اونا ان چوخ شهرت گتیره‌ن ۱۹۳۵-جی ایلده تماملادیغی "دانیشمندانی آذربایجان" (آذربایجان عالیملری) اثری اولور.

بو اثرده قدیم دؤوردن ۲۰-جی یوزیللیین ۳۰-جو ایللریندک یازیب یاراتمیش آذربایجانلی شاعر، یازیچی، نقاش، رسام، خطاط، موسیقیجی، ژورنالیست، عالیم حاقیندا بیلگی توپلانمیشدیر. آذربایجان ادبیاتی و مدنیتی حاقیندا اولدوقجا دیرلی قایناق اولان "دانیشمندانی آذربایجان" (آذربایجان عالیملری) کیتابی آذربایجان دیلینه چئوریله‌رک ۱۹۸۷-جی ایلده باکیدا دا نشر ائدیلیب.

گونئی آذربایجانین ۲۰-جی عصر تاریخین‌ده ان پارلاق سیمالاردان اولان م.تربیت ۱۹۴۰-جی ایلین ۱۸ یانوارین‌دا یاشادیغی تهران شهرینده دونیاسینی دییشیب.