کولت. آذ شریف آغایارین گونئی‌لی یازی‌چی، رومان‌چی ارستو موجرددی ایله موصاحیبه‌سینی تقدیم ائدیر.
- سیزه آغایی ارستو دئیه مراجعت ائتمییمیزی ایستردینیز، یوخ‌سا، ارستون بی؟
- لطفونوز آرتیق، سیز هان‌سی ایله راحاتسینیز اونو دئیین، ساده‌جه ارستو دا دئسه‌نیز، یئتر. عزیز اولاسیز!
- فارس دیلینی بیلمک، فارس دیلین‌ده اوخوماق هان‌سی اوستونلوکلره مالیک‌دیر؟
- بیلدیینیز کیمی، بورادا رسمی و هگئمون دیل فارس دیلی‌دیر. بیرینجی ایبتیدای صینیف‌دن دوکتورلوق درجه‌سینه کیمی یالنیز فارس دیلین‌ده درس‌لیکلر کئچیریلیر. بون‌دان علاوه، اؤلکه‌ده بوتون علمی، فلسفی، ادبی و تنقیدی اثرلر ایستر ایران یازی‌چیلاری طرفین‌دن اولسون، ایسترسه ده اجنبی دیلین‌دن ترجمه‌لر، هامی‌سی اساساً فارس دیلین‌ده چاپ و نشر ائدیلیر. ایندی تصور ائدین، بو دیلی آکادئمیک سوییه‌ده اوخویوب اؤیرنمیش بیر یازی‌چی اوچون نه قدر فرق‌لی یازیب یاراتماق الوئریش‌لی‌دیر. خصوصیله ده نسر ژانرین‌دا. بو رسمی هگئمونلوق معین اوستونلوکلره سبب اولوب.
- اینکیشاف ائلمیش بیر دیلین، اوسته‌لیک دؤولت دیلینین تأثیری و حتی باسقی‌سی آلتین‌دا آذربایجان دیلی اؤزونو نئجه حس ائدیر؟
- اگر بو مسئله‌نی ایکی حیصه‌یه، یعنی اینقیلاب‌دان قاباغا و اینقیلاب‌دان سونرایا بؤلسک، سیزین سووالینیزا داها آیدین جاواب وئرمک اولار. اینقیلاب‌دان قاباق بو دیل تام باسقی آلتین‌دا ایدی و آیری-سئچکی‌لیک و آسیمیلیاسییا سیاستی یورودن شاه رژی‌می آشکارا ایران داخیلین‌ده‌کی دیگر ائتنیکلرین حقوقلارینی تاپدالاییردی. آنجاق اینقیلاب‌دان سونرا قانون‌دا نظرده توتولموش سوییه‌ده رسمی شکیل‌ده قایغی گؤستریلمه‌سه ده، دئمک اولار، آذربایجان دیلینین ایندیکی دورومو، خصوصی ایله ده سون زامانلار چئشیدلی مطبوعات واسطه‌لری و چاپ محصوللاری اینکیشافا دوغرو آددیم‌دیر. سینئما و فیلم زمینین‌ده ده دیلیمیز ایرلیلییر. سون واختلار تورک دیلین‌ده چکیلمیش و گئنیش تاماشاچی رغبتینی قازانمیش "ائو"،"کؤمور"،"آتابای"،"دری" فیلملرینین آدینی چکمک اولار.
- ایستردیم دوغما دیلیمیزین شعیرده و نثرده‌کی وضعیتی حاقین‌دا آیریجا دانیشاسینیز. منجه، شعرده داها راحت حس ائدیر اؤزونو. چونکی عنعنه شعیرده داها گوج‌لودور.
- شئیرده تجروبه‌میز چوخ‌دور. اصلین‌ده، شئیر گونئی‌ده یئگانه ادبی نؤودور کی، تک جانینا اوزون ایللر بوتون باسقیلارا و سیخینتیلارا قارشی دیره‌نه‌رک، دیلیمیزی و هابئله عادت-عنعنه‌لریمیزی قورویوب ساخلاییب‌دیر. بو باره‌ده کلاسسیک شئیریمیزه چوخ بورجلویوق. آنجاق ایندی شئیر داها او مکتب و تریبونا اولماق ماهیتینی دییشیب و یئنی مرحله‌یه داخیل اولوب‌دور. ایندی مزمونلار داها چوخ معاصر اینسانین چاغداش آرزو و نیتلری اساسین‌دا یارادیلیر و بو مسئله دیلین یئنی‌لنمیینه و دوشونجه ساحه‌سینین گئنیشلنمیینه بیرباشا تأثیر گؤستریر.
نثر حاقین‌دا دا دئمه‌لییه‌م کی، آذربایجان رئسپوبلیکاسی ایله مقاییسه‌ده نثر بیزده هله چوخ کؤرپه‌دیر. لاپ دئمک اولار ایلک آددیملارینی آتیر. لاکین آرتیق بو ساحه‌ده آکتیودیرلر و رومان، حکایه، پووئست و پیئس یازماق‌دا گوجلر اؤزلرینی سیناییر. دیل باخیمین‌دان پروبلئملر واردیر و بو مسئله بیلاواسیته معیار دیلین اولماماسی ایله علاقداردیر. اکثر حاللاردا هر بؤلگه اؤز لهجه‌سی ایله یازیر و بو، واحید ادبی دیلین لازیمی اینکیشافینا مانع اولور.
- گونئیین ساده اوخوجولاری نثر اوخوماغا اؤیرشیب‌می؟
- هله چتین‌لیک واردیر، بونو ایشیق اوزو گؤره‌ن کیتابلارین ایکی یوز، اوزاق باشی بئش یوز تیراژلا چیخماسی دا گؤستریر. اون میلیونلارلا اهالی‌سی اولان بیر تاریخی اؤلکه‌نین اون مین اوخوجوسو یوخ‌دور.
- حکایه ژانرینین وضعیتی نه یئرده‌دیر؟
- مؤوجود وضعیت‌ده حکایه ژانری بیزده داها دا یایغین‌دیر. تهکییه پروسئ‌سین‌ده ایندی ان چوخ حکایه ژانری گون‌ده‌م‌ده‌دیر. بونون بیر چوخ آیدین سببلری واردیر. ان قاباریق سبب حکایه‌نین قیسا اولدوغو اوچون هم یازماغی و هم اوخوماغی گونئی یازی‌چی‌سی و اوخوجوسو اوچون نیسبته‌ن راحت اولماسی‌دیر. هر حال‌دا اینتئرنئت دؤورو و «فاست فوود»لار زمانه‌سی‌دیر.
- دونیادا، بیلدیینیز کیمی، رومان اؤنده گئدن ژانردیر. قارداش تورکییه‌ده ده بئله‌دیر. آذربایجان رئسپوبلیکاسین‌دا دا دونیانین و تورکییه‌نین تأثیری ایله بیر رومان بومو یاران‌دی. سیزده دوروم نئجه‌دیر؟
- بیزده ده بو گئدیشات تسیرسیز اؤتمه‌ییب. لاکین یوخاری‌دا وورغولادیغیم کیمی، بیزیم اؤزوموزه مخصوص پروبلئملریمیز واردیر. بیز فارس دیلین‌ده یازیلان و ان چوخ فارس دیلینه چئوریله‌ن خاریجی رومانلاری اوخوماغا چالیشیریق. هابئله آذربایجان رئسپوبلیکاسین‌دا تا سووئت دؤورون‌دن بوگونه کیمی چیخان بیر چوخ رومانین عرب الیفباسینا کؤچورولموشونو اوخویوروق و یاخود نئت‌دن لاتینجا پدف-نی ائندیریب موتالیه ائدیریک. همچینین تورکییه‌ده چیخان بیر چوخ رومانلارین فارس دیلینه چئوریلمیشینی الده ائدیریک. تورکییه‌نین آذربایجانجایا چئوریلمیش رومانلارینی دا اوخویوروق. مثل اوچون، اورهان پاموکون، الیف شافاکین اثرلرینی. بونلارین هردن-بیر اوریژینال واریانتینی دا الده ائدیریک، اوخوماغین‌دا بیر آز چتین‌لیک اولسا بئله. دونیا رومانی ایله بیزی تانیش ائد‌ن آذربایجان، تورک و فارس دیللری بیزه بؤیوک قنیمت‌دیر. بو اورتام بیزی رومان یازیب-یاراتماغا هوسلندیریر.
- بیلدییم قدر، سیز اؤزونوز داها چوخ رومان یازماقلا مشغولسونوز... ایستردیم سیزین «ایت‌ن کؤلگه‌لر» رومانینیزدان دانیشاق. یازان‌دا چوخ زحمت چکمدینیز کی؟ چونکی، گونئی‌ده بیزیم دیل‌ده رومان ائله ده چوخ یازیلماییب.
- اول‌دن بیزیم عائله‌ده رومان اوخوماق بیر دب اولوب‌دور. من اوشاقکه‌ن من‌دن بؤیوک قارداشلاریم و باجیم رومان اوخویاردولار. دئمک ایستییرم کی، او واختین دب‌ده اولان رومانلارینین اکثریتی بیزیم ائو کیتابخانامیزدا واردی. لئو تولستوی، ماکسیم قورکی، فیودور دوستویئوسکی، اوستروویسکی، ائرنئست هئمینقوئی، آلبئر کامیو، فرانس کافکا و باشقالاری...
من بیر مدت شئیر یازیردیم. آنجاق شئیر روحومو دویورموردو. عائله‌میزین رومان عنعنه‌سی منی نهایت بو یولا چک‌دی. سونرالار دونیا اوزره مشهور اولان چوخ‌لو رومانلار اوخودوم، کلاسسیک رومانلاردان مودئرن رومانلارا کیمی. بورادا او رومانلارین هامی‌سینا ایشاره ائتمک مومکون دئییل. ان آزی خاریجی رومانلارا... آنجاق اؤز آنا دیلیمیزده‌کی رومانلار و حکایه‌لر بیزه داها ماراق‌لی گل‌دی: «دلی کور»، «کؤچ»، «سس»، «قیرمیزی لیموزین»، «من، سن، او و تئلئفون»، «قتل گونو»، «گله‌جک گون» و س. بو رومان و حکایه‌لری اوخوماق بیزده نسر یازماق هوه‌سینی آلوولاندیردی. اودور کی، جسارت ائدیب من ده اؤز آنا دیلیم‌ده ایلک رومانی‌می یازدیم: "ایت‌ن کؤلگه‌لر".
- مزمونو، ایدئیاسی ندیر؟
- حادثه‌لر سید جعفر پیشورینین میللی حکومتینین سون آیلارین‌دا جرهیان ائدیر. درام و دؤیوش ژانرین‌دا یازیلان بو رومانتیک حکایه، قلبه‌نی قوروماق نامینه جانلارین‌دان بئله کئچمه‌یه حاضر اولان آذربایجان گنجلرینین میللی-اینسانی حقوقلار و دئموکراتیک دیرلر اوغرون‌دا موباریزه سهنه‌سی‌دیر. البته، اؤز آنا دیلین‌ده بیر صینیف ده درس اوخومایان آداما بو دیل‌ده یازماق ان چتین ایشدیر، هله او ایش ده رومان یازماق اولا.
- چاغداش فارس رومانلاری سیزه تأثیر گؤستریرمی؟
- البته کی، چاغداش فارس یازی‌چیلارینین رومانلاری و حکایه‌لری ایچره زنگین اثرلر واردیر و ایستر-ایستمز اونلاری اوخویارکه‌ن اؤزون‌ده تأثیرینی گؤرورسه‌ن. اصله‌ن آذربایجانلی اولان یازی‌چیلار دوکتور رضا براهه‌نینین قیمت‌لی رومانلاری، صمد بئهرنگی و دوکتور قولامهوسئین سایدینین اوزسیز حکایه‌لری... صادق هیدایت، بوزورگ الوی، صادق چوبک، عباس مروفی، هوشنگ قولشیری، سیمین دانیشور، شیوا ارستویی، مصطفی مستور، شوکوفه آذر و باشقالارینین هم رومان، هم ده دیرلی حکایه‌لرینی زامان-زامان اوخویوب دونیا گؤروشلری، ایدئیالاری، دوشونجه‌لری، دیل و یازی‌چی‌لیق قابیلیتلرین‌دن یارارلاناراق دونیانین گئدیشاتینا داها دا آچیق گؤزله باخماغی اؤیرنیر اینسان.
- مصطفی مستور دونیادا مشهوردور. بیزده ده ترجومه اولونوب.
- دوغرودور، مصطفی مستور سون واختلارین ان چالیشقان یازی‌چی‌سی‌دیر و اثرلری بیر نئچه دیله ترجومه اولونوب‌دور. آنجاق تأسفله دئییم کی، من تکجه اونون بیر رومانینی، یعنی ایلک و ان سئویله‌نی اولان "تانرینین آی اوزونو اؤپ" آدلی فلسفی رومانینی اوخوموشام. بو رومان‌دا او، اؤز دینی و سوسیولوژی فیکیرلرینی موختلیف صورتلر واسطه‌سی ایله سرگیلییر. مصطفی مستورون قله‌می ایله یازیلان بیر نئچه رومان و ان چوخ حکایه اوخوماق اولار. او، گوج‌لو یازی‌چیلار سیراسین‌دا تانینیر، اونو اوخوماغا موطلق واخت آییرماق لازیم‌دیر.
- آذربایجان رئسپوبلیکاسین‌داکی چاغداش ایمضالاردان کیملری اوخویورسونوز؟ داها چوخ نسردن صحبت گئدیر.
- شخصاً من آذربایجانین یازی‌چیلارین‌دان علیمه کئچه‌ن هر بیر رومان و حکایه‌نی خصوصی بیر آجگؤزلوکله اوخویورام. میرزه ایبراهیموو، یوسیف وزیر چمنزه‌مین‌لی، ایسماییل شیخ‌لی، یوسیف سمدوغ‌لو، آنار، کمال عبدالله، مؤولود، ائلچین افندیئو، مؤولود سولئیمان‌لی، آفاق مسعود، موباریز جعفرلی و س. اثرلرینی هم کیتاب شکلین‌ده، هم پدف فورماتین‌دا هم ده ادبی سایتلارین‌دا اوخویوب آذربایجان نسرینین و دیلینین گؤزل‌لیکلرینی اؤیره‌نیرم. بو اثرلرین بیزه هر زامان یئنی‌لیی واردیر. بیز بو سسلرین دای‌می دینلییجیسیگیک. اومید ائدیره‌م، آذربایجان ادبیاتینین گنج نس‌لی بوردان بئله داها دا آوانقارد اثرلر یاراداجاقلار.
- چاغداش دونیانی هان‌سی دیل‌دن اوخویورسونوز و بو پروسئسله نه قدر آیاقلاشا بیلیرسینیز؟
- منیم اساس علمی-ادبی قایناغیم فارس دیلی‌دیر. سون واختلار دونیادا یازیلیب-یارادیلان مودئرن و پوستمودئرن ادبیات، فلسفه، رومان و سوسیولوگییا اوزره اثرلرین فارسجایا ترجومه‌سی داها دا سورتلنیب. بو پروسئس ده بیلاواسیته اوخوجولارین، تدقیقات‌چیلارین و هوسکارلارین یاردیمینا گلیب. من اؤزوم اونیوئرسیتئت‌ده ایختیساسجا سوسیولوگییا ماگیستراتورا درجه‌سینی بیتیرمیشه‌م. اساس سوسیولوگییا کیتابلارینی فارس دیلینه ترجومه اولموش خاریجی منبع‌لردن اوخوموشام. طبیعی‌دیر کی، بو گئنیش ساحه اینسانی معاصر علمی ادبی پروسئسلرله آیاقلاشماغا مجبور ائدیر.
- حاضردا نه یازیرسینیز؟
- بیر رومان اوزره واسواسی‌لیقلا چالیشیرام. ساده دئسه‌م، بیر نئچه ایدئالیست گنجین ایده‌آل آرزولارینین آردینجا اؤز یوردلارینی بوراخیب اوزاق اؤلکه‌لرده ایده‌آل حیات آختارمالاری و نهایت تراگیک سونلوغا یئتمه‌لری‌دیر...
