قالین صائتلر دئیلیر.اما قالان بئش سسلینی (ا،ۆ، ۉئ) تلفظ ائدرکن دیلین قاباق حصه سی اؤن داماقدا قالیر و سس اینجه چیخیر. بو صائتلره ده اینجه صائتلر دئیلیر.صائتلردن ۆ، ۉ،ٸ کلمه لرینین اساس بیرینجی هجاسیندا و قالان صائتلر سؤزلرین هر یرینده ایشلنه بیلر.دیلیمیزده اولان دوقّوز سسلیدن دؤردونو (آ، ی، ۏ،ۇ) تلفظ اولونارکن دیل آرخا طرفده یوخاری قالخیر و سس قالین چیخیر. بونلارا دیل آرخاسی ویا دوداقلانان و دوداقلانمایان سسلر (صائتلر).

سسلیرین بعضی سینی تلفظ ائدرکن دوداقلار سانکی گیرده لشیر و ایرلی اوزانیر. بئله سسلیلره دوداقلانان سسلیلر دئیلیر. بونلار (ۆ، ۉ ۏ،ۇ) دن عبارتدیر. قالان بئش سسلینی تلفظ اولونارکن دوداقلار طبیعی حالیندا قالیر و سسین تلفظونده اشتراک ائتمیر. بونلارا دا دوداقلانمایان سسلیلر دئیلیر.

آهنگ قانونو

اصل آذربایجان سؤزلرینده سسلیلرین بیری اگر اینجه دیرسه دیگر سسلیلر ده اینجه اولاجاق. ویا قالیندیرسا قالین اولاجاق. اصل آذربایجان سؤزلرینده هم قالین، هم ده اینجه صائتلرین بیر بیرینی ایزلمسی ممکن دئیل.

سؤزلرده قالین ویا اینجه سسلیلرین بیر جنسدن اولماسینا آهنگ قانونو دئیلیر. مثلا: آتا- اوتاق- قویون- یولداشلیق... سؤزلرینین هامیسیندا سسلیلر قالین تلفظ اولونور. گؤزل- نه نه- گؤزله مک... سؤزلرینده سسلیلرین هامیسی اینجه دیر.

صائتلرین بیر-بیرینیایزلمه سی (توالی قانونو)

اصل آذربایجان سؤزلرینده صائتلرین بیر-بیرینینی ایزلمه سی معین قانونا اساسلانیر. بئله کی بو ترتیبه آردیجیللیق، ویا سسلیلرین بیر-بیرینین دالینجا گلمه سی قانونو و یاخود دا توالی قانونو دئیلیر.

توالی قانونو، یوخاریدا گؤستردییمیز آهنگ قانونونون طبیعی محصولودور. یعنی اگر آذربایجان سؤزلرینین بیرینجی صائتینی بیلسک، آهنگ قانونون یاردیمیله سونراکی هجالاردا گلن صائتلری ده تعیین ائده بیلریک. دئمک آذری کلمه لرینده سؤنرا کی هجالارین سسلیلری بیرینجی هجاداکی سسلییه تابع اولور. بو قانونون مهم بیر جهتی اوندان عبارتدیر کی دوقوز صائتدن اوچو، یعنی (ۆ، ۉ،ٸ ) آذری سؤزلرینین فقط بیرینجی هجاسیندا گلیر و سونراکی هجالاردا تکرار اولونماز.

هجا

سؤزلر حصه- حصه دئییلیر. هر بیر حصه بیر هجادان و هر بیر هجادا بیر صاعت وار. مثلا گل سؤزونده بیر سسلی وار و بیر دفعه‌یه آغیزدان چیخاراق تلفظ اولونور. بونا گؤره ده بیر هجالی سؤزدور. سؤزده نه قدر سسلی اولسا بیر او قدرده هجا اولور.هجالارین سایینا گؤره سؤزلر بیر هجالی، ایکی هجالی، اوچ هجالی، دؤرد هجالی و بئش هجالی و....اولور.

خارجی دیللردن آلینمیش سؤزلرده کی هجالاری نظره آلماساق، آنا دیلیمیزده اساس بئش نوع هجا واردیر. بونلار آشاغیداکیلاردان عبارتدیر:

تام آچیق هجا : سؤزون اولینده گلن و یالنیز بیر سسلیدن عبارت اولان هجالار.مثلا: آ- نا، آ- جی، اؤ- زوم...

آچیق هجا: بیر سسسیز و یا بیر سسلیدن عبارت اولان سؤزون هر یئرینده گله بیلن هجالار.مثلا: با- با، با- جی، خا- لا، بی- بی

قاپالی هجا : بیر سسلیدن و بیرسسسیزدن عبارت اولان هجا. بو هجا سؤزون هر یئرینده گله بیلر. مثلا: آش، ایش، آت

تام قاپالی هجا ایکی سسسیزین آراسیندا بیر سسلیدن عبارت اولان هجالار کی، سؤزون هر یئرینده ایشلنه بیلر. مثلا: باغ، داغ، بال

ایکینجی تام قاپالی هجا: اوج سس سیز و بیرینجی سس سیزدن سونرا گلن بیر سسلیدن عبارت اولان هجادیر کی، سونرا کی اکی سسلیدن بیری مطلق "سونور" تام جنگیلتیلی سس اولمالیدیر.مثلا: دؤرد، دوست..

سونوندا ایکی سس‌سیزاولان هجالارین بیر سیراسینین اولینده سس سیز اولمور.مثلا: آلت، اۉست

سؤزلرین سون حرفی

آزربایچان تورکجه‌‍سیندیه سؤزلرینین اکثریتی نئجه ائشیدیلیر او جور ده یازیلیر. مثلا: چاپ، دام، گؤز، ساغ

او کلمه لر کی آخرلری "ق"، "غ" ویا "خ" تلفظ اولور. اگر تک هجالی اولارسا "غ" یا "خ" و اگر ایکی و یا چوخ هجالی اولارسا "ق" شکلینده یازیلار. داها دقیق دئسک تک هجالیلاری ایشیتدییمیز کیمی، چوخ هجالیلاری یالنیز"ق" لا یازماق لازیمدیر.مثلا: چوخ، میخ، اوشاق، قولاق، قاچماق، چاناق

قالین سسلی مصدرلر(فعللر) "ق" و اینجه سسلیلر "ک" ایله قورتارار. مثلا: اوتورماق، یاتماق، گلمک، گؤرمک، گزمک، سئومک.

سؤزلرین سونونداکی "ق" حرفی ایکی سسلی آراسینا دوشسه "غ" حرفینه چئوریلر. :مثلا اوشاق-اوشاغی، دایاق- دایاغی

ایکی و چوخ هجالی سؤزلرین آخرینده کی "ت"حرفی ایکی سسلی آراسینا دوشنده "د" حرفینه چئوریلیر. مثلا: انوت- اونودور، قاچیرت- قاچیردیر. لاکن تک هجالی سؤزلرده "ت"حرفی ایکی سسلی آراسیندا دییشمز قالیر.مثلا: ائت، گئت سؤزلریندن باشقا. گدیر- ائدیر

سؤزلرین آخرینده کی"ک" حرفی ایکی سسلی آراسینا دوشنده "گ-ی" شکلینه دوشوب هم بئله تلفظ اولونار هم ده یازیلیر.مثلا: چؤرک- چؤریی، امک- امهیی=امگی

هر آذربایجان تورکجه‌سینین سؤزونون ترکیبینده "ق-خ-غ" سسلریندن بیری اولارسا او سؤزون سسلیلری قالین اولور. مثلا: قیزیل- آغاج- جوخور-اوتاق

هر سؤزونون ترکیبینده "ک- گ" سسلری اولارسا، او سؤزون سسلیلری اینجه اولور. مثلا: پتک، گلین، گؤردوم، گوموش، گرک