منصوبیت و حال شکیلچیلرینین هر ایکیسی اسمه قوشولدوقدا اول منصوبیت و اونون آردینجا حال شکیلچیلری گلیر. بو ایکی شکیلچی اسملره آرتیریلارکن ایکینجی شخصین تکینده، ادبی دیلیمیزین نورمالاری ایله، ییه لیک، یؤنلوک و تاثیرلیک حاللاریندا بیر سیرا دولاشیقلیقلار مئیدانا گلیر. بو دولاشیقلیقلارلا راستلاشان خلقیمیز، اکثر آذربایجان ترکجه سینین لهجه لرینده، اونو آرادان قالدیرماق اوچون همین اوچ حالدا "ین" منصوبیت شکیلچیسینین "ن" حرفینی "و" حرفینه چئویریرلر. فیکریمیزجه خلقیمیزین یاراتدیقی بو قایدالار ادبی دیلیمیزین قراماتیکاسیندا (صرف) اؤز یکسینی تاپمیشدیر.

بو مسئله نی تام آیدینلاشدیرماقدان و عیانی شکیلده گؤسترمک مقصدیله، سس سیزله بیتن آلتی حالین یالنیز ایکینجی شخصین تکینی، منصوبیت شکیلچیسینی علاوه ائتدیکدن سونرا حاللاندیریریق:

قالین دوداقلانانلاردا:

حاللار سس سیزله بیتن

ادبی دیل تبریز لهجه سی

آدلیق اودون+ون اودون+ون

ییه لیک اودونون+ون اودونو+و+ون

یؤنلوک اودونون+ ا اودونو+و+ ا

تأثیرلیک اودونون+ و اودونو+و+و

یئرلیک اودونون+دا اودونون+دا

چیخیشلیق اودونون+دان اودونون+دان

قالین و اینجه دوداقلانمایانلاردا

حاللار سس سیزله بیتن سسلی ایله بیتن

ادبی دیل تبریز لهجه سی ادبی دیل تبریز لهجه سی

آدلیق قارداش+ین قارداش+ون ال+ین ال+و+ن

ییه لیک قارداشین+ین قارداشی+و+ین الین+ین الی+و+ین

یؤنلوک قارداشین+ ا قارداشی+و+ ا الین+ه الی+و+ه

تأثیرلیک قارداشین+ ی قارداشی+و+ی الین+ی الی+یو+ی

یئرلیک قارداشین+دا قارداش+ون+دا ال+ین+ده ال+ون+ده

چیخیشلیق قارداشین+دان قارداش+ون+دان الین+دن ال+ون+دن

سسلی ایله بیتن قالین دوداقلانمایانلار و اینجه دوداقلانان

حاللار قالین سسلی اله بیتن اینجه سسلی ایله بیتن

ادبی دیل تبریز لهجه سی ادبی دیل تبریز لهجه سی

آدلیق آنا+ن آن+ون هولو+ن هولو+ن

ییه لیک آنا+ن +ین آنا+و+ین هولو+ن+ون هولو+و+ون

یؤنلوک آنا+ن+ا آنا+و+ا هولو+ن+ه هولو+و+ه

تأثیرلیک آنا+ ن+ ی آنا+و+ی هولو+ن+و هولو+و+و

یئرلیک آنان+دا آن+و+ن+دا هولو+ن+دا هولو+ن+دا

چیخیشلیق آنان+دان آن+ون+دان هولو+ن+دان هولو+ن+دن

بو جدوللرده ایکی مسئله یه دقت ائتمک لازیمدیر:

١. بیرینجی، بئشینجی و آلتینجی حاللارداکی وضعیت

٢. ایکینجی، اوچونجو و دؤردونجو حاللارداکی وضعیت

بیرینجی مسله ایله علاقدار قید اولونمالیدیر:

الف) اسمین سون هجاسیندا دوداقلانان سسلی اولدوقدا /هم قالین، هم اینجه، هم سسلی هم ده سس سیزله بیتن/ دبی دیلیمیزله تبریز لهجه سی عینی اولور، یعنی "و" حرفینه احتیاج دویولمور. بیرینجی و اوچونجوجدولین ایکینجی قیسمی. مثلا:

قالین دوداقلانانلاردا: یوردون- یوردوندا-یوردوندان

اینجه دوداقلانانلار: گوزگون- گوزگونده- گوزگوندن

ب) بو اوچ حالدا /آدلیق- یئرلیک- چیخیشلیق/ سسلیلری دوداقلانمایان اولان اسم سس سیز ایله بیتنده /قالین و اینجه/ "ین" منسوبیت شکیلچیسینین "ی" سسی " ۇ- ۆ" سسینه چئوریلیر. ایکینجی جدولده اولدوغو کیمی: قارداشون- الون....

لاکن اسم دوداقلانمایان سسلی ایله بیتنده /آنا- دایی-ننه/ شکیلچیده"ی" حرفین اولماماسی اوچون، تبریز لهجه سینده اسمین سون حرفی اولان "آ، ی" سسینی " ﹾو- ؤ" سسینه چئوریلیر، نتیجه ده ایسه هم کلمه لرین اصل ترکیبی، همده دیلیمیزین آهنگ قانونو پوزولور. مثلا اوچونچو جدولده اولدوغو کیمی "آنون" و "بابون"، " آنوندا" ، "بابوندا"، "آنوندان"، "ننوندن"..

بو دئدیکلریمیزدن نتیجه چیخارداراق دئیه بیلریک:

١.اسمین سون هجاسیندا دوداقلانان / قالین و یا اینجه/ سسلی اولان اسملرین/هم سسلی همده سس سیزله بیتن/ ایکینجی شخصین تکینه منصوبیت شکیلچیسی قوشولاراق حاللاندیقی زامان ادبی دیلیمیزله تبریز لهجه سی آراسیندا فرق اولمور.

٢. اسمین سون هجاسیندا دوداقلانمایان / قالینو یا اینجه/ سسلی اولان اسملرین ایکینجی شخصین تکینه منصوبیت شکیلچیسی آرتیردیقدا ادبی دیلیمیزله تبریز لهجه سی آراسیندا فرق اولور و ادبی دیلین "ین" شکیلچیسینین "ی" سسی "ۇ" و یا " ۆ" سسینه چئوریلیر و آهنگ قانونوپوزولور.

٣. دوداقلانمایان سسسلیلرله /قالین و اینجه/ بیتن اسملرین ایکینجی شخصین تکینه منصوبیت شکیلچیسی علاوه اولونارکن، ادبی دیل قایدالارینا گؤره، سؤزلرین سون حرفی /آ- ه/ دییشمیر، لاکن تبریز لهجه سینده بو اسملرین سون سسلیسی/ ﹾو- ؤ" سسلرینه چئوریلیر.

بو اوچ خصوصیتی نظره آلاراق دئمک لازیمدیر کی، اسملره منصوبیت شکیلچیسی علاوه ائدیلدیکده ایکینجی شخضین تکین"آدلیق، یئرلیک، چیخیشلیق" حاللاریندا ادبی دیلیمیزین نورمالارینا رعایت ائتمک لازیمدیر. اونا گؤره کی، تبریز لهجه سینینه رعایت ائتدیکده هم بعضی سؤزلرین ترکیبینه خلل گلیر، هم ده دیلیمیزین آهنگ قانونو پوزولور.

٢. ایکینجی مسله ایله علاقدار قید اولونمالیدیر:

الف) جدوللرده کی حاللاندیرمالاردان گؤرونور کی، ییه لیک، یونلوک، تأثیرلیک" حاللاریندا منصوبیتین "ین" و یا "ن" شکیلچیلرینین "ن" سسی "واو" سسینه چئوریلمیشدیر.. یعنی ادبی دیلیمیزین بورا ایله علاقدار قایداسی پوزولموشدور، لاکن بو حال ادبی دیلیمیزده همین بو چرچیوه ده اولان بؤیوک دولاشیقلیغین قاباغینی آلیر، اونو آرادان قالدیریر و آهنگ قانونو پوزولمور. بو دولاشیقلیقلار آشاقیداکیلاردان عبارتدیر. مسئله نی تام عیانی لشدیرمک مقصدیله سؤزلری فارسجا ترجمه لریله وئریلیر.

١.یی لیک حالدا:

ایکینجی جدولده " قارداشینین (کتابی)" /کتاب برادرت/ و" الینین(دیرناغی)"/ناخن دستت/ معناسیندادیر، لاکن ترکیبدن اول "سنین" عوضلییی اولماسا، بونلارین معناسی "کتاب برادش" و "ناخن دستش" کیمی، یعنی اوچونجو شخسین تکینده ده باشا دوشوله بیلر. هابئله اوچونجو جدولده "آنا" و "حولو" سؤزلرینده.

هابئله بیرینجی جدولده "اودونونون(خارواری) سؤزونون بوراداکی معناسی "خروار هیزمت" دیر، لاکن "خروار هیزمش" معناسی وئره بیلر.

٢. یونلوک حالدا: "قارداشینا" سؤزو هم "به برادرت" همده "به برادرش"، "الینه" سؤزو هم "به دستت" ، همده "بدستش" معناسیندا، "اودونونا" سؤزو هم "به هیزمت"، همده "به هیزمش" معناسیندا باشا دوشوله بیلر.

٣. تأثیرلیک حالدا: "قارداشینی" سؤزو هم " برادرترا" همده " برادرش را"، "الینی" سؤزو هم " دستت را" ، همده "دستش را" معناسیندا، "اودونونو" سؤزو هم " هیزمت را"، همده " هیزمش را" معناسیندا باشا دوشوله بیلر.

قید ائتمک لازیمدیر کی، "آ- ی-ه" ایله بیتن اسملرده، یونلوک حالدا/آتانا- ننه نه../ دولاشیقلیق تؤرنمیر، لاکن بو اوچ حالین بوتون قالان یئرلرینده دولاشیقلیق تؤرتدییی اوچون اونلارین هر اوچونده "ین" شکیلچیسینین "ن" حرفینی "واو" حرفینه چئویرمک مقصده اویغوندور. بیرده اونا گؤره کی بو ایشله دیلیمیزین آهنگ قانونودا پوزولمور.