آذربایجان دیلینین قراماتیکاسی

هر ایشین بیر ایش گؤره نی/فاعل/، بیرده/ تاثیرلی فعللرده مفعولو/ یعنی واسطه سیز تاماملیغی اولور. بو ایکی عاملین بیرینین اولوب اولماماسینی، اونلارین نئجه اولماسی و هابئله بیری- بیرینه مناسبتی فعللرین مختلیف نوعلرینی یارادیر. فعللرین آشاغیداکی نوعلری وار:
معلوم نوع- اگر فعلین ایش گؤره نی معلوم اولسا، اونا معلوم فعل دئییلیر. هم تاثیرسیز، همده تاثیرلی فعللر معلوم اولور. مثلا: آقشین گلدی. جمله سینده، گلدی، فعلی تاثیرسیزدیر، همده معلومدور، چونکی ایش گؤرن، آقشین، معلومدور. سولماز درسینی اوخودو، جمله سینده "اوخودو" فعلی تاثیرلیدیر، همده معلومدور. چونکی ایشی گؤرن سولماز معلومدور.

مجهول نؤع- اگر ایش گؤرن معلوم اولماسا، فعله مجهول دئییلیر.بو فعللرده مفعول، یعنی واسطه سیز تاماملیق فاعلین یئرینی توتورو نایب فعل آدلانیر. بونا گؤره ده واسطه سیز تاماملیغی اولمایان تاثیرسیز فعللرین مجهول نوعو اولمور و یالنیز تاثیرلی فعللرین نوعو اولور. مثلا: محمد علیشاه ایراندان قووولدو. جمله سینده اصل ایش گؤرن معلوم دئییل. بونا گؤره ده واسطه سیز تاتاملیق اولان" محمد علیشاه" فاعلین یئرینی توتموشدورو ظاهیرده ایش گؤرن مبتدا آدلانیر.

مجهوللوق آنلامی فعللرین اصلینده(کؤکونده) اولمور.بلکه شکیلچیلر واسطه سیله تاثیرلی فعللر مجهول اولور و تاثیرسیز فعللر اولجه تاثیرلی اولور و اوندان سونرا اونلاردان مجهول نوع عمله گلیر. دیلیمیزده معلوم فعللری مجهول ائتمک اوچون ایشلنن شکیلچیلرین ان مهملری بونلاردیر:

١. دؤرد جور یازیلان- یل٤ / ﹾیل- ̂یل- ول- ۆل/

بو شکیلچیلر ساده تاثیرلی فعللرین کؤکلرینه علاوه اولوب اونلاری مجهول ائدیر و اگر فعلین کؤکو سسلی ایله بیتسه، ایکی سسلی یان-یانا گلدییی اوچون، فعل ایله شکیلچی آراسیندا بیر "ی" سس سیزی علاوه اولور. مثال: یازدی- یاز+یل+دی= یازیلدی، دئدی-دئ+ییل+دی= دئییلدی..

٢. دؤرد جور یازیلان- ین٤/ﹾین- ̂ین- ون- ۆن/ بو شکیلچیلر ساده فعللرین داها چوخ کؤکلری "ل" حرفیله بیتنلرینه علاوه اولاراق، اونلاردان مجهول فعللر یارادیر. مثال: بیلدی- بیل+ ین+دی= بیلیندی، سیلدی- سیل+ین+دی- سیلیندی.بوندان علاوه بو شکیلچیلر بیر سیرا کؤکلری سسلی ایله بیتن فعللره علاوه اولاراق، اونلاردان مجهول فعللر یارادیر. آنجاق یان- یانا گلن ایکی سسلیدن بیری دوشور. مثال: دارادی- دارا+ن+دی= داراندی..

یوخاریدا گؤستردیک کی تاثیرسیز فعللر اولجه تاثیرلی و اوندان سونرا مجهول اولور. یعنی اولجه اونلارا تاثیرلی فعل شکیلچیسی "یر٤" ی آرتیریر و اوندان سونرا "یل٤" شکیلچیسینی علاوه ائدیرلر: یات- یاتیر- یاتیریل، اوچ- اوچور- اوچورول..
" گئت" و "باخ" فعللرینه مجهول علامتی علاوه اولا بیلسه ده/ گئدیلدی- باخیلدی/ اونلارا مجهول فعل دئیل، شخص سیز/مبتداسیز/ جمله دوزلدیر. یولا گئدیلدی- ایشه باخیلدی.

یوخاریدا گؤستریلن یوللار و شکیلچیلرله ساده فعللردن مجهول نوع یارانیر، لاکن دوزلتمه فعللردن یالنیز "لا- له" ایله دوزه لنلر تاثیرلی اولور و بونا گؤره ده فقط اونلاردان مجهول نوع دوزلتمک اولور. بو فعللردن "ین٤" شکیلچیسی واسطه سیله دوزه لیر، آنجاق شکیلچینین "ی" حرفی دوشور. مثال: باغلاندی- اودلاندی- دیللندی.

همین بو فعللره مجهول فعل علامتی "یل٤" ده علاوه ائتمک اولار. مثلا: یوخلانیلدی..

معاصیر دیلیمیزده بو سون مجهول فعللر هر ایکی شکیلده ایشله نیر: باغلاندی- باغلانیلدی، یوخلاندی- یوخلانیلدی..