اولو بابالاریمیزدان یادیگار قالان آنا دیلیمیز مدنیت عابیدسی اولماقلا یاناشی، دؤولتچیلییمیزین ده میثیل‌سیز زنگینلیینی داشیماق‌دادیر. او تایلی بو تایلی سویداشلاریمیزین دیلی بیر اولسا دا تا قدیم‌دن موختلیف لهجه‌لر مؤوجود اولوب.

Axar.az گونئی آذربایجان‌دا مؤوجود اولان لهجه‌لر سیلسیله‌سین‌دن همدان لهجه‌سی حاقین‌دا یازی تقدیم ائدیر:۶ –

ابهر، تاکیستان، قزوین، الموت قالاسینین جنوب حیصه‌سین‌دن توتموش البرز داغلارینین اتکلریندن کئچه‌رک قزوین دوزونون بوتونلویونو ایچینه آلان بو لهجه ایشتیهارتدان بوین زهرایا، اورادان آووج قصبه‌سینه گئچه‌رک همدان دوزونون بوتونلویونو ایچینه آلاراق باهار شهرین‌دن اوزاناراق اسداباد گدیینی آشیب همین آدی داشییان قصبه‌نین کنگاوره طرف اوزانتیسین‌دان شیمال-شیمال غرب و شیمالی-شرقین‌دن ملاییر-تویسیرکان آراسینی ایشتیهارد اوواسینا باغلایان بوتون بو بؤلگه‌لری احاته ائدر. بونا، آیری دوشموش سونقور لهجه‌سی‌ده داخیل ائتمک اولار، باخمیاراق کی او، زنجان لهجه‌سین‌ده گؤستریلمیشدیر. بو بؤلگه‌ده بوتون کندلرین دیلی تورکجه اولماسینا باخمایاراق همدان و قزوین کیمی شهرلر ایکی دیل‌لی ملاییر و تویسیرکان کیمی شهرلرین بؤیوک اکثریتی فارسلاشمیش‌دیر. آدی گئچه‌ن بو بؤیوک شهرلرده (همدان-قزوین) ۳۰ ایل بوندان اؤنجه‌سینه قدر هامینین تورکجه بیلدیی بیر حقیقت‌دیر.

آنجاق بو گون یاواش-یاواش اوشاق و گنجلردن باشلایاراق شهر اهالی‌سی بو دیلی اونودور. بونونلا بئله کندلردن آخین، هله‌لیک دیلیمیزیم اؤلمه‌سینه بو بؤیوک شهرلرده مانع اولماق‌دادیر. بو لهجه‌نین چوخ اسکی و کؤک‌لو لهجه اولماسینا باخمایاراق فارس سؤزلری اونا داخیل اولموشدور. آنجاق تورکجه دیل قایدالاری، خصوصا فووق العاده گوجلو اولان فعل سیستمی پوزولمامیشدیر. توکندی (قورتولدو)، تؤره‌ندی (اورتایا چیخدی – ایستحصال اولدو) کیمی قدیم تورک سؤزلرینین چوخ ایشلندیی بو لهجه‌ده ایندیکی زامان فعلینین ایکینجی و اوچونجو شخصلرده‌کی اولوم اکیندن «س» سسی دوشر و ایشلنمز حاله گلر. مثال اوچون «گلیرسن» سؤزونه گلیره‌ن، «آلیرسان» سؤزونه آلیران، «گلیرسیز» سؤزونه گلیریز و «آلیرسیز» سؤزونه آلیریز دئییلمکده‌دیر. گؤردویونو کیمی سؤزون سون سس‌سیزلرینه تابع اولاراق سس اویوشومونا اویولماقدادیر.

بو لهجه‌نین باشقا بیر اؤزللیگی ده سؤزلرین اوزادیلماسیدیر. یوخاری‌دا قید ائتدییم «گلیره‌ن» سؤزونو اوزالداراق گلیرهه‌ن شکلین‌ده سؤیلرلر. سؤیله‌نمه‌سی لازیم اولان باشقا بیر خصوصدا بو بؤلگه‌ده‌کی ایکی دیل‌لی شهرلرده کؤکو فارس و یا عرب سؤزلرین‌دن گلن سؤزجوکللرین فورماسینا گؤره سؤزده‌کی سس اویوشومونون پوزولماسیدیر. مثال اوچون «باهار» سؤزونه بهار، «ناهار» سؤزونه نهار دئییلدیی حال‌دا، کؤکو تورکجه اولان سؤزلرده سس اویغون‌لوغو دقیق اولاراق رعایت ائدیلیر. مثال اوچون «آتایا» آتا، «قارپیزا» قارپیز و یا قارپوز دئییلیر. بو لهجه‌نین ان موهوم اؤزللیگی بعضی کندلرده جنوبی آذربایجانین باشقا بؤلگه‌لرینین ترسینه، «می» سؤزوندن سوال علامتی کیمی ایستیفاده ائدیلمه‌سیدیر. بیلیندیی کیمی جنوبی آذربایجان تورکجه‌سین‌ده سوروشما مفهومو فعلین اوزادیلماسی و دئییشین سایاقیندان مومکون اولار.

آرتیریلمالیدیرکی، بو بؤلگه و خلج لهجه‌سی آدی وئردییمیز بؤلگه‌ده چوخلو ائلسئوه‌ن (شاهسئوه‌ن) کندلری مووجوددور.