Axar.az ائلشه‌ن ایسماییلین گونئی آذربایجانین ایستیقلالی اوغرون‌دا جانین‌دان کئچن مجاهیدلریمیزه حصر اولونان "ایپ" آدلی حکایه‌سینی تقدیم ائدیر:
بودور، آرتیق اونون اوچون هر شئی آرخادا قالمیشدی. بو زامانا قدرکی کئچیردیی ذلت‌لی حیاتی مباریز، اما بیر او قدر ده سولغون سیماسین‌دا عکس اولونوردو. ان اساس دا گؤزلری، درین معنالی گؤزلری... کیم بیلیر، بلکه ده بو واختا قدر چوخلارینین گؤرمدیی اینسان‌لیق دیشی، اونلارلا، یوزلرله دهشت‌لی اولایلارین شاهیدی اولموش او چاره‌سیز گؤزلر... دیلی ده توتولموش‌دو. آرتیق ایللردیر سوسمایان دیلی سانکی یورولموش، بیتکین دوشموش‌دو. گؤره‌سه‌ن نه ایدی اونون ۲۰ ایللیک موباریزه حیاتینی تصویر ائد‌ن چیلغین دیلینی سوس‌دوران؟... البته، اونون ایندیکی سیماسینا مینلرله سوال وئرمک اولاردی، اما تأسف کی، جاواب اولمایاجاق‌دی، هم ده هئچ واخت، هئچ بیر جمله ده...
باش‌دان آیاغا قارا گئیمیش، اوزونه بئله قارا اؤرتوک‌دن ماسکا تاخمیش جللاد ایپی اونون بوغازینا کئچیره‌نده، دئمک اولار کی، بوتون حیاتی بیر فیلم لئنتی کیمی کئچدی گؤزلرینین اؤنون‌دن...
نیسبته‌ن ساریشین، آیدین بیر سیماسی اولان التاج، گونئی آذربایجانین اورمییا بؤلگه‌سین‌ده، شاعر عائله‌سین‌ده دوغولموش‌دو. ساده، اولدوقجا تواضعکار بیر ضیالی اولان آتاسی فرروخزاد، آرادابیر یئرلی شعیر مجلیسلرین‌ده ایشتیراک ائدیر، اؤز همکارلاری ایله گئجه‌دن خئیلی کئچه‌نه قدر تانرینین اینسانلارا بخش ائتدیی عوضسیز خزینه - سؤز داواسینا چیخیردی. هردنبیر بالاجا التاجی دا اؤزویله گتیریر، بو محتشم مجلیس‌دن اونون دا هض آلماسینا شرایط یارادیردی. اوشاق‌لیق‌دان سؤزه، شعیریاتا اؤیرشن ائلتاج دا آتاسین‌دان سونرا بو ایلاهی صنعتی ممنونیتله داوام ائتدیردی.
عینی زامان‌دا کیچیک بیر ارزاق دوکانین‌دا آتاسییلا بیرلیکده گنج ائلتاج، اورمییا بازارین‌دا ایشلییردی. گلنه-گئدنه اولدوقجا دقتله یاناشان، بوتون موشتریلرینی باجاردیغی قدر راضی‌لیقلا یولا سالماغا چالیشان آتاسی کیمی، ائلتاج دا آلدیغی گؤزل تربییه اساسین‌دا ویجدان‌لی، هومانیست بیر شخصیت کیمی یئتیشمیشدی. اونون اوچون هر شئیین – حیاتین بیر معناسی واردی، ساغلام، ویجدان‌لی، عدالت‌لی و اینسانلیغا قارشی خئییرخواه‌لیقلا یاشاماق...
ایگیرمی یاشینا قدر آنجاق تیجارت و شعیریاتلا مشغول اولان ائلتاج، داها سونرالار عالی تحصیل آلماق اوچون شهر مرکزین‌ده‌کی اونیورسیتئته یوللاندی. ائله هر شئی – حیاتینی تمامیله دییشه‌ن اساس اولایلار بون‌دان سونرا باشلادی.
ضیالی عائله‌سین‌ده بؤیودویو اوچون اونیورسیتت حیاتینا تئز اؤیرشه‌ن گنج، بورادا اؤزو ده بیلمه‌دن بیر ایلین ایچین‌ده هم طلبه یولداشلارینین، هم ده معلملرینین سئویم‌لی‌سینه چئوریلمیشدی. بوتون علمی و اجتماعی مسئله‌لری درین‌دن آنالیز ائتمیی باجاران بو ایستعدادلی اوغلان، یالنیز بیرجه شئیی آنلایا بیلمیردی. اهالی‌سینین اکثریتینی آذربایجان تورکلری تشکیل ائتدیی مملکتین‌ده نیه بوتون تحصیل اونا یاد اولان بیر دیل‌ده - فارسجا کئچیریلیردی. بو دوشونجیله ایکی ایلی باشا ووردوق‌دان سونرا بیر قروپ میللیت‌چی گنجلرله تانیش اولدو و هر شئیی اوندان سونرا داها یاخشی آنلاماغا باشلادی.
قوشولدوغو شعیر مجلیسلرین‌ده، دوستلارییلا گؤروشلرینده گرک‌لی مؤوضوعلاردا موباحثه‌لر ائدیر، مملکتین بیر سیرا پروبلئملرینین حلی حاقین‌دا گئنیش موذاکیره‌لر آپاریردی. و بوتون بونلاری، البته کی، اؤز آنا دیلین‌ده - تورک دیلین‌ده ائدیردی. طبیعی اولاراق، تدریجاً اوندا بیر سیرا جاواب‌سیز سواللار یارانماغا باشلامیشدی. بو سواللارین ایلکی ایسه، البته کی، تحصیل‌ده، دؤولت‌ده آنا دیلینین یئر آلماماسی ایدی.
هر شئی دیل ایله بیتمیردی. شووینیست فارس حکومتی، خصوصی پلانلارلا تورکلرین گئنیش یاشادیغی اراضیلرده قصداً، ایری هجم‌لی اینوئستی‌سییالارین، اقتصادی یاتیریملارین و ایری چاپ‌لی صنایع لاییحه‌لرینین یارادیلماسینا دا مانع اولور، خاریج‌ده تحصیل آلیب گلن یوکسک اینتئللئکت باجاریغی اولان تورکلرین اؤز دوغما تورپاقلارین‌دا ایشله‌مه‌سینه قارشی چیخیر، بوتون علمی، اقتصادی، سوسیال و بیر سیرا مدنی یئنی‌لیکلرین ده چوخونلوقلا فارسلارین سیخ یاشادیغی بؤلگه‌لرده اینکیشافینا شرایط یارادیردی. بئله‌لیکله، تدریجاً تورکلر یاشایان اراضیلر عمومی اؤلکه اقتصادیاتی اوچون اؤنمسیز اولور، اینسانلار داها آشاغی سوییه‌ده یاشاییر و گوزارینی گونو-گون‌دن پیسلشیردی. حتی، تورکلرین نورمال دینی-عنعنوی یاشاییش طرزینه ده قاریشیلیر، بوتون دینی، میللی بایراملاری، اؤزل گونلری، خصوصی عبادت مراسیملری تضییقه اوغراییردی. اینسانلارا آنجاق بیر شئی – مرکزی حاکمیتین خصوصی تبلیغاتی، «لیدرین» ایلاهیلشدیریلمه‌سی و فارسلارین (آریلرین) عالی‌لیگی – «عالی ایرق»-چیلیک کوبود اصوللارلا یئریدیلمه‌یه چالیشیلیردی. تورکلرله برابر بوتون غیر-فارس خالقلار دا عینی جور آیری-سئچکی‌لییه معروض قالیر، آشاغی‌لانیر، آسیمیله ائدیلمه‌یه چالیشیلیردی. بونلارا قارشی چیخان کیمسه‌لر ده موختلیف بهانه‌لرله تعقیب ائدیلیر، حبس ائدیلیر، اؤز فیکرین‌ده قطیعت‌لی اولانلار قیسا بیر زامان‌دا محکمه‌سیز-فیلان‌سیز، کشفیات اورقانلاری طرفین‌دن اعدام ائدیلیردی...
ایندی او آنلاری یادینا سالدیقجا کؤوره‌له‌ن، عینی زامان‌دا مؤوجود رئژیمه قارشی نیفرتی داها دا آرتان ائلتاج اوچون هر شئی بیتسه ده، یئنه ده سون آنلارا قدر اومیدله گولومسه‌یه‌رک، بو زامانا کیمی یاشادیغی موباریز حیاتینی خاطیرلاماغا چالیشدی...
اوتوز یاشی واردی. آرتیق بیر نئچه میللی «مجلیس»-ده ایشتیراکینا گؤره حاکمیت طرفین‌دن دفعه‌لرله جدی خبردارلیقلا قارشیلاشمیش‌دی. آتاسی بیر ایل بون‌دان اؤنجه وفات ائتمیش، آناسی حکومت قوه‌لرینین چوخ سایلی تضییقینه گؤره، ائلتاجین خواهیشیله، اؤلکه‌نین قوزئیینه - اؤز دده-بابا یوردونا کؤچموش، هله یئنی‌یئتمه اولان باجی‌سی گولزار ایسه، بیر دوستونون کمکیله قونشو تورکییه‌یه قاچا بیلمیشدی. اورادا اؤز ایستیی اوزره حقوق فاکولته‌سینده تحصیل آلاجاق، داها سونرا تحصیلینی و حیاتینی داوام ائتدیرمک اوچون آوروپایا پناه آپاراجاقدی. بوتون بونلاری تشکیل ائتمک‌ده ائلتاجین بیر مقصدی واردی، گؤزونو قان بوروموش، ویجدان‌دان، الله‌دان، دین‌دن اوزاق فارس قودوزلاریندان عائله‌سینی قوروماق ایستییردی. چونکی اؤلکه کشفیاتی میللی موباریزه‌یه قوشولان کیم‌سه‌نین عائله‌سینی، نسلینی راحت بوراخمیر، تا او آدام موباریزه‌دن گئری چکی‌لنه، حکومت قوه‌لرینه تسلیم اولانا قدر اونا تضییق ائدیر، عاییلسیله اونو دهشت‌لی اصوللارلا شانتاژ ائدیردی. حتی، خاریجی مئدیایا چیخا بیله‌ن میللی فعاللارین بیر نئچه یاخینینی خصوصی تشکیل ائدیلمیش قای‌دالارلا و بهانه‌لرله حبس ائدیر، اونلاری سویوق، بوز زیندانلارا سالیر و اینسان‌لیق تاریخین‌ده گؤرولممیش دهشت‌لی ایشگه‌نجه‌لرله قارشی-قارشییا قویوردولار. اساس بهانه ایسه دایم عینی اولوردو – قاچاقمال‌چی‌لیق، غیری-قانونی ایشلرله مشغول اولماق، «شریعت»-این قانونلارینی کوبود شکیل‌ده پوزماق و البته کی، «میللی تهلوکه‌سیزلیک»...
ایسلام دونونا بورونموش بو ساققال‌لی «شیطانلار»، اصلین‌ده بوتون وارلیغییلا بیرلیکده ایسلام‌دان، دین‌دن اوزاق ایدیلر. ایسلاما قدرکی فارس عادتلرینی، غیری-اینسانی و غیری-موسلمان کؤهنه قای‌دا-قانونلاری «شیعه‌لیک» آدی آلتین‌دا دینه سوخوشدورور، بوتون اؤلکه اهالی‌سینی بئله‌جه اننوی فارسچیلیغا – پانیرانیزمه یؤنلتمه‌یه چالیشیردیلار. البته کی، بو ایشده اونلارا «شرق»-دن و «غرب»-دن بؤیوک هاوادارلار دستک اولوردولار. چونکی بوتون اینسانلیغا قارشی اوینانان بو چیرکین «اویون»، اصلین‌ده یوزیل‌لیکلرین تک عدالت جارچی‌سی اولموش، دایم تانری عدالتینی دونیادا برقرار ائتمه‌یه چالیشمیش تورکلره قارشی ایدی...
ائلتاج، بوینونا کئچیریلن ایپین سیخینتی‌سینی حس ائتدیکجه، اوریینی، ایچینی یئییب داغی‌دان حیات عشقینین بیتمز، توکنمز آرزولارینین، جان شیرینلیینین چارسیزلیینی دویوردو. تدریجاً یئنه، بیر نئچه دفعه خیاللارین‌دا کئچمیشه «گئدیب-گلدی»، بوغازینا سالینمیش ظالم ایپله حیات موجادیله‌سی وئره‌ن مظلوم ائلتاج...
آیگون ایله او اونیورسیتت‌ده تانیش اولموش‌دو. او زامان کی، ائلتاج ایکینجی کورس‌دا اوخویوردو. دلیقانلی، نیسبتاً جوشقون روح‌لو قیز اولان آیگون میللیت‌چی تورک خانیمی ایدی. اونلار دفعه‌لرله میللی بایراملارین قئید گونلرین‌ده - مجلیسلرده قارشیلاشیردیلار. و گونلرین بیر گونو آیگون ائلتاجا یاخینلاشیب اؤز صاف اوریینی اونا آچدی. ایلک اؤنجه بون‌دان چوخ تأثیرلنه‌ن و هیجان‌لانان ائلتاج، تدریجاً اؤزونه گلدی و قارشی‌سین‌داکی بیر بولاق سویو قدر صاف و گؤزل اولان خانیمین دویغولارینا جاواب وئردی. ائله او گون‌دن سونرا اورکلری دایم وطن عشقیله دؤیونه‌ن بو ایکی تورک گله‌جک تالعلرینی بیر-بیریله باغلادیلار. هر شئی اولدوقجا گؤزلدی. تا کی، قودوز حاکمیت قوه‌لرینین آمان‌سیز «قیلینجی» اونلاری آییرانا قدر...
بؤیوک بیر دولاشیق ایپ کیمی گؤرونه‌ن بو اینسان‌لیق درامینین سببی‌سه اصلین‌ده چوخ ساده ایدی. تا قدیم‌دن بو از‌لی تورپاقلار اوغرون‌دا «ایران-توران» ساواشلاری گئدیردی، ایکی میللت – تورکله فارس آراسین‌دا... باخمایاراق کی، تاریخی‌لیک، ائتنیک کؤکه‌ن و اهالینین یئرلشمه‌سی باخیمیندان «ایران» آدلانان یئرین صاحبی تورکلر ایدی، تاریخین بوتون قاتلارین‌دا موختلیف یوللارلا فارسلار دایم اؤز مکرلی پلانلارینی حیاتا کئچیرمه‌یه چالیشمیش‌دی. بونا مذهب آیریمچی‌لیغی داخیل، بوتون بؤلوجو واسطه‌لر عایید ایدی. بؤیوک تورک ایمپئراتورلوقلاری زامانین‌دان فارسلار شیطان کیمی دون‌دان-دونا گیرمیش، شعیر-صنعت و س. بهانه‌لرله اؤز عادتلرینی، تمل پرینسیپلرینی، دیللرینی یئریتمه‌یه چالیشیردیلار. سون نتیجه ایسه اینگیلیسلر باش‌دا اولماقلا، فارسلارین دیگر آوروپا هاوادارلارینین دستییله ۱۹۲۵-جی ایلده آخیرینجی تورک سولاله‌سی قاجارلاری دئویریب حاکمیته گله بیل‌دیلر. و هر شئی – تورکلره قارشی بوتون حاقسیزلیقلار بون‌دان سونرا داها تکمیل حال آلماغا باشلامیشدی...
آیگونله التاج دده قورقود داستانین‌داکی بئیرکله بانوچیچیین پروتوتیپی ساییلا بیلردی. چونکی هر شئی، حتی خاریجی گؤرونوشلری بئله اونلاری آندیریردی. تانری بلکه ده بو ایکی گنجین سیماسین‌دا حقیقی، صاف محبتین نومونه‌سینی یاراتمیش‌دی. اونلارین آی چؤهره‌سین‌ده اولوی محبت عکس اولونموش‌دو. نهایت، تالعلری ده اوخشار اولدو. ساده‌جه آیگون بانیچیچک‌دن فرق‌لی اولاراق اولو یارادانا داها تئز قوووش‌دو. بو اسرارنگیز، عینی زامان‌دا قهره‌مان روح‌لو تورک گؤزلینین اؤلومو ایسه اؤزونمخصوص، اولدوقجا محتشم اولدو.
یاخشی یادین‌دادیر، عنعنه‌یه صادق قالاراق هر میللی بایرام‌دا گونئی آذربایجان‌داکی تورک میللیت‌چیلری توپ‌لو شکیل‌ده آذربایجانین از‌لی سرکرده‌سی، میللی موباریزه‌نین سیموولو بابکین بزز قالاسینی زیارت ائدیردیلر. باخمایاراق کی، شووینیست حاکمیت بونو قاداغان ائتمیش، دفعه‌لرله اؤز ظالم قیلینجینی ایستیفاده ائد‌رک اونلارلا گوناه‌سیز تورکو اعدام ائتمیش، قادین‌لی-کیشی‌لی دار آغاجینا آپارمیشدی. آنجاق موباریز تورک اؤولادلاری اصلا اؤز یولون‌دان دؤنممیش، سونو اؤلوم ده اولسا میللی موباریزه‌دن چکینممیش‌دیلر. آیگونو ده اؤلوم بو زیارتلرین بیرین‌ده حاقلادی.
زیارت یئنیجه باشلامیشدی کی، کشفیات ناظیرلیینین خصوصی قروپو قیسا زامان‌دا میللیت‌چیلری محاصره‌یه آلدی. اوندا ائلتاج آیگونون الین‌دن برک-برک توتموشدو. سانکی اوریینه داممیش‌دی جانین‌دان چوخ سئودیی یارینین زورلا، وحشی‌لیکله اوندان آیریلاجاغی... سون اولاراق اونلار بیر-بیریلرینه بؤیوک حسرت و سئوگیله باخ‌دیلار. فارس قودوزلاری آیگونو یاخالایان‌دا ائلتاجا ساده‌جه - منی سئویرسنسه قاچ – دئیه بیلدی. سئوگی‌لی‌سیندن آیریلماق ایسته‌مه‌یه‌ن ائلتاج ایسه بیر نئچه دوستونون تاکیدیله اورادان اوزاقلاشدی. اما چوخ کئچمه‌دی کی، «ملاجیغازلار» اونو دا توتوب سویوق، قارانلیق بیر حجره‌یه آتدیلار.
آیگونون اؤلومو حاق‌دا او بیر نئچه آیدان سونرا، حبسخانا رهبرلیینین عمومی موشاویره‌سین‌ده ائشیتمیشدی. ائله او آندان حیاتا و وار اولان هر شئیه اینامی ایتن ائلتاج بیر شئیی – اؤلومو فیکیرلشیردی. مرد تورک قیزی آیگون ایسه «دیندیریلمه» زامانی اورگانین آج «کؤپک»-لرینه بویون ایمه‌مک، بدنینی، روحونو اونلارا پئشکش ائتمه‌مک اوچون تصادفاق تاپدیغی شوشه پارچاسییلا بیلکلرینی دوغرایاراق حاقا قوووشموش‌دو...
نئجه ده دهشت‌دیر، اولو تانری، اینسانلیغا قارشی بئله قددارلیق اولارمی؟ ایران زیندانلارین‌دا اولان ایشگه‌نجه، «محبوس»-لارلا داورانیش دئمک اولار کی، دونیانین باشقا هئچ یئرین‌ده یوخ ایدی. واختیله قاراباغ‌دا دهشت‌لی جینایتلر تؤره‌دن های (ارمنی) جللادلاری دا بوتون ایرنج واسطه‌لری ائله قوهوم اولدوقلاری، سون ۲۰۰ ایلده اونلاری دایم دستکلمیش فارسلاردان اؤیرنمیش‌دیلر...
بو گون ایسه بابک تکی ائلتاجین اعدام مراسیمی ایدی. محبس‌ده اولدوغو سون واختلاردا دفعه‌لرله اؤلومه، اینتیهارا جهد ائتمیش، دوستلاری ایله آیلارلا آجلیق آکسییاسینا قوشولموش ائلتاج آخیر کی، فارسلاری بئزدیره بیلمیش، اونلاری یئنی‌لمز تورک روحو قارشی‌سین‌دا مغلوب ائتمیش‌دی. و سون قرار اونون اؤلومو اولدو. هئچ بیر اؤز‌ن گؤستریلمه‌دن، ساده‌جه قارانلیق بیر حبسخانا حجره‌سین‌ده یوغون ایپله آسیلماق ایدی بو تورکون ده سونو...
او ایپ کی، اونو آچماق هله اوزون ایللر مومکون اولمایاجاق‌دی. دوزه‌نی قوران قورموش‌دو. اهالی‌سینین یاری‌دان چوخونو تورکلر تشکیل ائد‌ن ایران‌دا آزین‌لیق اولان تک میللتین – فارسین سؤزو کئچیردی. او، آغا قارا دئسه ائله ده قبول اولونمالیی‌دی. چونکی تانری یولون‌دان اوزاقلاشمیش گوج‌لو دؤولتلر صرف تورکو محو ائتمک مقصدیله اونو دستکلییردی. بلی، بورا تانرینین دئییل، ایبلیسین کراللیغی ایدی...
