اولو بابالاریمیزدان یادیگار قالان آنا دیلیمیز مدنیت عابیدسی اولماقلا یاناشی، دؤولتچیلییمیزین ده میثیل‌سیز زنگینلیینی داشیماق‌دادیر. او تایلی بو تایلی سویداشلاریمیزین دیلی بیر اولسا دا تا قدیم‌دن موختلیف لهجه‌لر مؤوجود اولوب.

آخار. آز گونئی آذربایجان‌دا مؤوجود اولان لهجه‌لر سیل‌سیله‌سین‌دن اورمو لهجه‌سی حاقین‌دا یازی تقدیم ائدیر:

اورمو لهجه‌سی جنوبی آذربایجان تورکجه‌سینین ان دوزگون دانیشیلان لهجه‌لرین‌دن بیری‌دیر. سوووقبولاق یاخینلیغین‌دان سولدوز قاراپاپاقلارینا، اوردان دا اورمو-سالماس-خوی و تورکییه هودودلارینا قدر اوزانان بؤلگه‌نین چوخ گؤزل دیل خصوصیتلری و اویوملاری وار. مقاله‌نین سونون‌دا بیر جدول وئریلجیینه باخمایاراق، بورادا قیسمه‌ن موباهی‌سه‌یه قویولماسینی اویغون گؤروره‌م. موختلیف لهجه‌لرین موختلیف زامانلارین‌دا، بیرینجی، ایکینجی، اوچونجو شخصلره عایید فئل تطبیقین‌ده ایشله‌دیله‌ن منسوبیتین چئشیتلیینه گؤره آشاغی‌داکی ایزاهاتی وئرمک مومکون‌دور. آنجاق اونون ان دوغروسونو خوسوسه‌ن ایکینجی شخ‌سین تک و جمع شکلیله بو لهجه‌ده گؤرمک مومکون‌دور. آتا سؤزون‌دن اوچ لهجه‌ده میسسال وئریلیرسه:

بو باره‌ده دقتی چکه‌ن مسئله بودور کی ایستر تورکییه‌ده‌کی، ایسترسه‌ده شومالی آذربایجان‌داکی رس‌می دیل‌ده ییه‌لیک منسوبیتینین بوتون هالارین‌دا «نی» ویا »نی» ایشلدیلیر. مثال اوچون: «سن آتانی سئومه‌لی‌سه‌ن» ویا »آتانی سئورلر». هالبوکی اورمو لهجه‌سین‌ده » سن آتایین سئومه‌لی‌سه‌ن » ویا » آتانی سئورلر». بو لهجه‌نین دانیشیلدیغی بؤلگه‌ده آشاغی‌داکی خوسوسیتلره دقت یئتیریلمه‌لی‌دیر. اورمییه ایله سالماس آراسین‌داکی قوش‌چو گدیینین شیمالین‌داکی قاراباغ بؤلگه‌سین‌ده‌کی دانیشیق دیلی اساس لهجه ایله فرق‌لی اولاراق شیمالی آذربایجانین قرب دیالئکتینه یاخین‌دیر.

اورمونون ۱۰-۱۲ کم. قربین‌ده‌کی ییئن چونقارالی‌سی کندلرین‌ده دانیشیلان دیل‌ده کندلرین آدین‌دا اولدوغو کیمی اسکی «نگ» سسی ده ساخلانیلمیش‌دیر. مثال اوچون بو و بعضی بونلارا یاخین کندلرده گلیرسن یئرینه «گلیرنگ»، قالیرسان یئرینه «قالیرانگ» و س. دئییلمک‌ده‌دیر. بو باره‌ده آچیقلانماسی واجیب اولان بیر خوسوس دا اوندان عبارت‌دیر کی دوغو تورکوستان‌دا (اویغوروستان) چینلرین بو گون «یانگچینگ» یعنی یئنی چین دئدیکلری بؤلگه‌ده اوروم‌چو شهرینین قربین‌ده‌کی چونقارالی آدین‌دا بیر قصبه مووجوددور. اورموداکی چونقارالیلارلا اوروم‌چوداکی چونقارالی آراسین‌داکی باغ و ایلیشگیلری آنلاماق اوچون اونلارین دیللرین‌ده‌کی یاخین‌لیغی اؤیره‌نمک کافی‌دیر.

اویغور-آوشار آدی وئردییمیز بو شیوه اصلین‌ده قئید ائدیله‌ن اویغور تورکجسیله خوراسان‌دان و سونرالاری تورکییه‌دن گلمیش آوشار ائللرینین دیل قاریشیمین‌دان میدانا گلمیش بیر لهجه اولاراق قبول ائدیله بیلر. دیل قای‌دالارینین تام اولاراق ریایت ائدیلدیی بو بؤلگه‌ده‌کی دانیشیقلاردا سس اویوشومو بوتون منطقه‌ده هیسس ائدیلیر. آنجاق بوتون شخصلرده گئدن اولوم اکلرین‌ده فئلین کؤکو ایستر قابا، ایستر یوموشاق سس‌سیزلرله دوزلمیش اولسون، جه ایله باغ‌لانیر. قاراداغ و تبریز لهجسیله موقایی‌سه ائدیلیرسه آشاغی‌داکی جدوه‌لی حاضرلاماق اولار:

سؤزون اساسی : ییه‌جه‌یه‌م – قالاجاغام

قاراداغ لهجه‌سی : ییجییه‌م – قالاجییه‌م

اویغور-آوشار لهجه‌سی : یئیه‌جه‌یه‌م – قالاجه‌یه‌م

تبریز لهجه‌سی : ییجاغام – قالاجاغام

بو لهجه‌نین ان گؤزل اؤرنیی اورمونون ۶ کم. قربین‌ده‌کی قاراهه‌سه‌ن‌لی کن‌دی اولماقلا برابر، او اطراف‌داکی کندلر یعنی، زئینال‌لی، یورقان‌لی، بالوو، گئجین، وئلین‌ده، قالا، تورپاق قالا، قاراغاج دا گؤستریله بیلر. ماراق‌لی اولان حال ایسه اورموداکی سوننی کندلری و سالماس‌داکی موغول کیمی سوننی کندلرین‌ده داها دوزگون تورکجه‌نین دانیشیلماسی‌دیر. گئرچی سالماسین موغانجیق، خویون پره، سولدوزون مممدیار کیمی کندلرینین اؤزونخاس شیوه‌لرین اونوتماماق لازیم‌دیر. بو لهجه‌ده دانیشانلارین دا قاراباغ لهجه‌سین‌ده اولدوغو کیمی «ر» سسین‌دن سؤزلرین باشلانیجیغین‌دا ایستیفاده ائتمدیکلری گؤرونمه‌ده‌دیر. ائله سؤزلرین باشینا «i» و یا «ı» سسی آرتیراراق ایشلدیلیر. آنجاق تبریز و ماراغا لهجه‌سینین ترسینه «ر» سئسی سؤزلرین اورتاسین‌دا ایستیفاده ائدیلمک‌ده‌دیر.