کولت. آذ گنج یازیچی آیخان آیوازین «مونوتون» حکایهسینی تقدیم ائدیر.
۱-جی
قونشوموز داتیکونون اؤلدویو گون تزه ایله حاضرلیق گؤروردوک. ائوین کؤهنلمیش گؤرکهمینه ال گزدیرمیش، بیلدیردن قالما پالتارلاریمیزی دییشدیرمیش، هر شئیین خوشبختلیکله دوپ-دولو اولدوغونا اینانمیشدیق.
تزه ایله آز قالمیش، هله قار یاغمامیشدی. اما دونهن گئجهنین بیر یاریسی هاوا توتاشمیش، بوز-بولانلیق بیر گؤرونتو قارشیمیزی کسدیرمیشدی.
...سونرا ایچرییه سویوق هوجوم چکدی، اؤز الیمیزله یاراتدیغیمیز ایستیلیک چیخیب گئتدی. پنجرهده قار گؤروندو. قارداشیم قارین یاغماسینا سئویندی و خوش موژده وئرهن آداملار کیمی منی سسلهدی. اونون سویوغا سئوینمیینده آنلاشیلمازلیق واردی.
یورغانیمی اوستومدن کنارا آتیب پنجرهیه یاخینلاشدیم. سویوق منیمله بیرگه حرکت ائدیردی. بوزا دؤنموش اللریمی بیر-بیرینه سورتسهم ده، چاره اولمور، دوندوروجو هاوا ایلییمه ایشلییردی.
اوباشدان داتیکونون اؤلومو محلهیه تزه یاغمیش قار کیمی سسیزجه الندی. اؤزگه واخت گورجولر ائرتهدن چؤله-باجایا چیخیر، برکدن بیر-بیریلریله دانیشیر، بیزیمکیلرین یاتاغان اولماغینی لاغا قویوردولار.
ائودهن سس-سمیر گلمهیهنده آنام دویوق دوشدو، بیر آن نه ائدجیینی بیلمهدن سویوقدان کئییمیش آداملار کیمی یئرینده دونوب قالدی. پنجرهدن چؤله، النهن قارا باخدی، سونرا چؤنوب ائوین ایچینه گؤز گزدیردی. تلسیک او بیری اوتاغا کئچدی. بیر آزدان اونون همیشکی کیمی شوخ سسینی ائشیتدیم: «گئدک، گؤرک نوولوب». آغلیمدان کئچیرتدیم کی، او، بو سؤزلری منه دئییل، پنجره شوشهسینه هوپموش عکسینه دئییر.
پیللهلرله آشاغی دوشنده قونشودان چیغیرتی قوپدو. سانکی بو قیشقیریق بایاقدان قاپیلارینی کسدیرهن سوکوتو اوزاقلاشدیرماق اوچوندو.
ائوین کیرپاس آتمیش، کؤهنه، بوکولهن قوجانی خاطیرلادان گؤرکمی منه کندیمیزی خاطیرلاتدی. ایندی اوردا دا هر شئی قار کیمی سهیرلی سوکوتا بورونموشدو.
آنام قاپینی یئللی-یئللی دؤینده کیمینسه پنجهسی اوستونده خیردا آددیملارلا یاخینلاشدیغینی حس ائتدیم. سوکوت او قدر دریندی کی، آنامین اورییندن کئچن سؤزلری ائشیدجییمی ظن ائتدیم. باشینداکی شالی دوزلدیب بوشلوغا باخان آداملار کیمی ترپنمز دورموشدو. اونون گؤرکهمینه ایللرجه اوزونو گؤرمدیی هانسیسا دوغماسینین قفیل گلیشینه شاشیرمیش بیر ایفاده هوپموشدو.
قاپی جیریلتییلا آچیلدی، ماکیاژسیز، اوزو-گؤزو سولوخموش نینانین باشی ائشییه چیخدی. آنام آغزینی آچمامیش: «قاچو موقودا» («کیشی اؤلدو» – گور) – دئدی و جاواب گؤزلهمهدن قاپیدان آرالاندی. آنام احتیاطلا آددیم آتدی، ائله بیل نسه دئمهلی اولدوغونو آنلاییردی، آنجاق سوسموشدو، سوکوتون ایچینده سسسیز ایرلیلییردی.
ایچرییه کئچهنده گؤزومه چاخیر چنلری دیدی. دیوار بویو دوزولهن چنلر بوردا یئییب-ایچمه هاواسی اسدیریردی. دئمهلی، داتیکونون عائلهسی ده تزه ایله هازیرلاشیرمیش. آنجاق ائوین ایچینده کؤهنهلیگی آرادان گؤتورهن باشقا هئچ نه گؤرونموردو.
آداملار آیاقوسته، اللرینی قاباقلاریندا چارپازلاییب دیوانا ساری باخیردیلار. تئلئویزور سؤندورولموش، اشیالار اولوب-بیتمیش حادثهنین شاهیدی کیمی یئریندهجه دورموشدولار.
ائوده نیینسه یئرینده اولمادیغی آشکاردی. دؤرد طرفی گؤزدن کئچیرهنده او بوشلوغو تاپدیم: پنجره تاخچاسینا سیرایلا دوزولموش دیبچکلر گؤتورولموشدو.
آداملارین هامیسی قارا گئیینمیشدی. اونلار سانکی کیریمیشلییه توخونماماق اوچون هئچ ترپهنمیردیلر ده. بیزیم گلیشیمیزی یالنیز اشیالارین سوسقونلوغو قارشیلامیشدی.
کئچیب قیراقدا دوردوم. آداملارین گؤزلریندهکی بوشلوق منه ده یولوخموشدو: اوتاغین کونجونده دیوارا سؤیکنیب اطرافا تاماشا ائدیردیم.
گؤزومه پنجرهدن یاواش-یاواش یئره النهن قار دنجیکلری ساتاشدی. ایندی قارداشیم مکتبدن گلیب قار توپو اویناماغا گئدهجکدی. بیر-بیریلرینی یئره ییخیب آغیزلارینا قار تپهن اوشاقلار گؤزومون قاباغیندان کئچدی. دوشوندوم کی، او اوشاقلار خوشبختدیرلر، سویوغا سئوینیرلر.
آتام همیشه دئییردی کی، داتیکو یاخشی قونشودو، هله بیر دفعه ده اونون کیمیسه آلداتدیغینی گؤرممیشهم. ائیوانا چیخیب سیقارئت چکدیی واخت قونشوموزدان نسه دانیشیردی: «داتیکوینان کئچهن دفعه صحبت ائدیریک، دئییر، سیز موسلمانلار یامان ماراقلی آداملارسیز. او گون گؤرورهم سنین بالاجا اوغلون چیخیب بیزیم محلهنین قولو زورلو اوغلانلارینین قاباغینا، باشلاییب اونلاری سؤیمهیه...» او گون یاخشی یادیمدایدی. قارداشیمی گورجولر تکلمیشدی. من نه ائدجییمی بیلمدیم. ایستدیم گؤرمزلیکدن گلیب دابانا توپوروم. اما قارداشیمین قورخاق اولدوغونو خاتیرلادیم. ایندی او، گورجولرین قاباغیندا چارهسیز قالمیشدی. ایری داش گؤتوروب گورجولرین اوستونه جومدوم. نئجه چیغیرمیشام، یادیما دوشمور. اؤز سسیم قولاقلاریمدا جینگیلدییردی: «شئنی دئداسی...» گورجولر آرخایا باخمادان قاچدیلار. قارداشیم هله ده اولوب-بیتهنلری آنلامادان آیاغینی سورویه-سورویه دالیمجا گلیردی. ائوه چاتاندا قونشو پنجرهدن داتیکونو گؤردوم: گولومسونور و الیله منه «الا» ایشارهسی گؤستریردی... سونرا داتیکو تئز-تئز بیزه گلمهیه باشلادی. همیشه آتاما بو حادثهنی دانیشیب مؤهکهم گولوردو. اونون گولمیی ده چوخ قریبیدی: ائله بیلردین بو ساعت دیوارلارین سوواغی تؤکولهجک. هردن شاققاناق چکمیینی گؤرهنده دوشونوردوم کی، یقین داتیکو اؤمرو بویو بئله ده گولهجک.
بیزه همیشه چاخیر ایچمهیه، آتاملا شاهمات اویناماغا گلیردی. باشلارینین اوستونو کسدیریب باخیردیم. آتاملا دوستلوغو دا چاخیرا گؤریدی، شاهمات ایسه بهانیدی. داتیکو قاپیدان آزجا آرالاناندا بونو آتام قولاغیما پیچیلدامیشدی. «یامان چاخیر ایچیر، آلچاق. آرادا من اؤتورورهم کی، کئفلهنسین، اوینایا بیلمهسین. اما نه چاخیردان قالیر، نه ده شاهماتدان. هامیسیندا مندن اوستون اولماق ایستییر.» بئله دئسه ده، اونو سئودیینی بیلیردیم. آرادا داتیکو روستاوییه ایش دالینجا گئدنده آتام داریخیر، شاهمات تاختاسینین قاباغیندا اوتوروب هم اؤزونون، هم ده داتیکونون یئرینه گئدیشلر ائدیردی. داتیکو بیزه گلمهیهنده هیسس ائلییردیم کی، ائویمیز بوشالیب، بوز-بولانلیق اولوب. سحر قاپیمیزی دؤیهنده آتامین گوللری تاباقدا اویناییردی. ساکیت کئچهن گونوموزه قفیل گلن شوخ گولوشو، چیغیرا-چیغیرا دانیشماغی بیزی ده سئویندیریردی.
ایندی داتیکونون اوزونه باخا بیلمیردیم. قارداشیمین گئجهلر تئز-تئز باخدیغی قورخولو فیلملردهکی آداملارین سیفتینی گؤرجییمدن اوشنیردیم. او فیلملرده چیغیرتی، جیغ-بیغ اکسیک دئییلدی. منه ائله گلدی کی، ایندی ده او واهیمهلی سسلری ائشیتدیم. چؤنوب آناما باخدیم، قفیل سوکوتون ایچینه ایلدیریم کیمی دوشهن بیر هؤنکورتو قوپدو. آنام دیزلرینی چیرپا-چیرپا دیل دئییردی: «سنین یئرینه من اؤلیدیم کاش. ائوی باشسیز قویوب هارا گئدیرسن؟ بالالارینی کیمه تاپشیراجاقسان؟ آی الله... آی الله...»
گورجولر یاواشجا باشلارینی قالدیریب آناما باخدیلار. سونرا دیوانداکی اؤلو یادا دوشدو. ایچرییه اوغولتو دولدو، آداملار نسه آنلاشیلماز سؤزلر دئمهیه باشلادیلار. قارشیمداکی اینسانلار، ایچریدهکی اشیالار یابانجی بیر قادینین هؤنکورتوسویله اؤز رنگینی آلمیشدی.
داتیکو گوناهسیز، مسوم بیر کؤرپه کیمی دیواندا ترپنمز دورموشدو. گؤزلری یومولموش، بدهنی باشدان-آیاغا سوکوتا بورونموشدو. یالنیز یاناقلارینا هارداسا اونوتدوغو بیر گولمهلی حادثهنین تأثیریندن تبسسوم قونموشدو. سیفتی قورخولو فیلملردکینه بنزهمیردی. اونا باخاندا اؤز-اؤزومه دوشوندوم: دئیهسهن، داتیکو ائله بئله ده یوخویا گئدیر...
۲-جی
بیزی کنده چاغیرمیشدیلار. ننهم یورغان-دؤشهیه دوشموش، سون دفعه قارداشیمی گؤرمک ایستمیشدی. ییغیشیب کنده یوللاندیق. کؤهنه ائویمیزین هئیأتینی آداملار دولدورموشدو. بیبیم آغلایا-آغلایا تونلوکدن چیخدی، دیزلرینی چیرپا-چیرپا: «ننهنیز اؤلدو» دئدی. آتام ساکیت، آغیر آددیملارلا، جامااتی یارا-یارا ایچرییه کئچدی. آنام، آردینجا دا بیز ائوه دولوشدوق. آغلاشما، آداملارین گؤز یاشینا بولاشمیش سیفتلری، پنجرهده گؤرونهن سویوق، قارلی-تارلی هاوا...
ننهم دیواندا یوخ کیمی اوزانمیشدی. اونون چارهسیز، سولغون اوزونو گؤرهنده آنام دلی کیمی باغیردی، ایکی الیله باشینا دؤیدو. بیزی تئز چؤله چیخارتدیلار. سازاق اوزوموزه دیهنده بیر-بیریمیزه سیغینیب سسسیزجه آغلاشدیق. آتام گلیب بیزی قوجاقلادی، داماغینداکی سیقارئتین توستوسو سویوق هاوانین اوزونه توخوندو. او، چوخ ساکیت، راحت گؤرونوردو. منه ائله گلدی کی، آتامین گؤزلرینده ننهمین دیوانداکی اؤلو گؤرونتوسو یوخا چیخیب.
یاس یئری تونلوکدو. بیز نه ائدجییمیزی بیلمیردیک، چوخ بالاجایدیق. آداملارین چوخلوغو منی شاشیرتمیشدی. آتامین بؤیور-باشیندا دورموش آداملارین سسی، کولیین اوغولتوسو، آروادلارین دیل دئییب آغلاماسی... هر شئی بیر-بیرینین ایچیندیدی. یادیمدا قالان یالنیز آتامین سوسقونلوغویدو.
سونرا هر شئی بیتدی، آداملار یوخا چیخدی. بیز آوتوبوسلا باکییا قاییدیردیق. کنددن چیخاندا هئیأتیمیزدهکی ایت آرخامیزجا دوشدو. اونو باشیمیزدان ائلیه بیلمیردیک. ایت ساکیت، یاواش آددیملارلا آرخامیزجا تویونوردو. آوتوبوسا مینهنده گئری چؤنوب باخدیم: کؤپک چالا-چوخورلو یولون اورتاسیندا دایانیب ساکیتجه بیزه باخیردی. اوردان اوزاقلاشاندا آرخادان گؤرونهن داغلار، کند ائولری، سسلر یوخا چیخدی... بیرجه ایتیمیزین آرامسیز هوروشو دالیمیزجا دوشموشدو...
قارشیدان اوستوموزه یول گلیردی. سویوغون اوستونه شیغییان آوتوبوس یولو یاریلامیشدی. آغاجسیز، ائوسیز یئرلردن کئچیردیک. ایچریدهکی آداملار مورگو دؤیوردولر.
ایچرینی خورولتو باسمیشدی. ایرلیده اوتوران بیر یؤندهمسیز قادین، دئیهسهن، خورولدایانلارا باشچیلیق ائدیردی. اول اونون قولاغی دلهن خورولتوسو باشلاییر، سونرا دا دیگر یوخولایانلار داوامینی گتیریردیلر. ایچریده یاتمایان تکجه من قالدیم. هامی هئچ اویانمایاجاق کیمی گؤزلرینی یومموشدو.
شوفئر چؤنوب آرخایا باخدی، آداملارین اؤلو کیمی یاتدیغینی گؤروب باشینی ترپتدی. سونرا اؤز هندورینده ائشلهندی. بیر آزدان ساز هاواسی قوپدو. خورولتویلا ساز هاواسی بیر-بیرینه قاریشدی. ندنسه، کئفیم دورولدو. یولا باخدیم، قارلی-تارلی هاوانین ایچینده سیته-سیته قالمیش بیر آت گؤزومه ساتاشدی. اونون بیردن-بیره، بو فلاکت گونده قفیل گؤرونوب یوخ اولماسینا چاش-باش قالدیم.
آوتوبوس گئدیردی. ایرلیدن اوستوموزه شیغییان یول بیتمک بیلمیردی... کندده اولاندا همیشه اؤروشدن قاییدان اینکلره باخیردیم. چوخ واخت قاش قارالاندا یولا چیخیب داریخا-داریخا گؤزلییردیم. اولجه قارانلیق آددیم-آددیم گؤیون اوزونه یاخینلاشیر، سونرا ال-آیاق چکیلیردی. ایتلرین هوروشو کندین اوستوندن شوغام ائلییب قارانلیغین ایچی ایله گؤزه گؤرونمز آت کیمی چاپیب گئدیردی. بو واخت اوزلریندن یورغونلوق و کدر یاغان اینکلر ساکیت-ساکیت، بیر ایپین اوستونده حرکت ائدیرمیش کیمی سیرایلا گؤزوموزون قاباغیندان کئچیب ایرلیدهکی قارانلیقدا گؤرونمز اولوردولار. تورانلیقدا اونلارین یورغون آیاق سسلری و ناخیرچینین هنیرتیسی گلیردی. ایتلرین هوروشو ده آرا وئرمهدن کند ائولرینین آراسیندان سییریلیب چیخیر، آدامی قورخویا سالیردی. ائله بیلیردیم، ایندی هانسیسا قارا بیر کؤپک گئجهنین ایچیندن گولله کیمی اوستومه شیغایاجاق...
ایتلرین اوزاقدان میریلتیسینی ائشیدن کیمی دابانا توپوروردوم. ننهم همیشه قورخاقلیغیمی لاغا قویور: «یئکه کیشیسهن، ایتدهن ده قورخارلار» – دئییر، سونرا مصلحته کئچیردی: «ایت هر شئیی باشا دوشور. اونو گؤرهنده قورخما. اییل آشاغی، گویا داش گؤتورورسهن.» آنجاق ایتلرله قارشیلاشاندا ننهمین سؤزلری هوشومدان چیخیردی. هم ده گؤزلرینده مسوملوق داشییان بو ایری قولاقلی حیوانلارا قییا بیلمیردیم. من ایتلری چوخ سئویردیم، اونلارسا منه هوروردولر...
اوستوموزه یول گلیردی. خورولتویلا ساز هاواسی، آوتوبوسون چالا-چوخورا دوشمهسی، پنجرهدن گؤرونهن تک-توک آداملارین دوداق ترپنیشلری...
ننهمین یاسیندا ایتلر سوسموشدو. بیزیم هئیأتین ایتی ده بیر طرفه قیسیلیب آداملاری ایزلییردی. آیری واخت اولسا اونون سسیندن دورماق اولمازدی.
هئچ جور آداملارین اوزوندهکی دونوق ایفادنی آنلایا بیلمیردیم. اونلارین دوروشوندا سانکی یالانچی بیر شئی واردی. آداملار ائله بیل یالنیز بو گونه گؤره بئله کدرلیدیلر. اونلارا باخاندا گولمییم توتموشدو، اما اؤلوسو دوشهن بئله شئی ائتمز دئیه دیشیمی-دیشیمه سیخمیشدیم.
هه، ننهمین یاسی دا کئچدی. منیم ان چوخ ائودکی ایته یازیغیم گلدی. ننهم هر دفعه اونا یال وئریردی، ایندی ایتین قارنینی دویوراجاق بیری قالمامیشدی...
یادداشیما بیر-بیرینه باغلانمیش گؤرونتولر هوپموشدو: یاس یئری... آغلاشانلار... دیزلرینه چیرپانلار... ننهمین اؤلو اوزو... های-کوی... یولون اورتاسیندا گؤزلهیهن ایت... سسسیز یئریشلر... داغلار، یومرو-یومرو تپهلر... سیسقا بیر آت...
ساز سوسدو... شوفئر کاسئتی چیخاریب بیر طرفه آتدی. ایچریدهکی خورولتو دا کسیلدی. سوکوتون ایچینده قفیل بیر هؤنکورتو قوپدو. آداملار سیلکیندی، شوفئر آرخایا باخدی. آغلایان آتامدی. او، هئچ نیه محل قویمادان ایچینی بوشالدیردی. آنجاق من اونون ایندی، بو دار ماجالدا گؤزونون یاشینی آخیتماسینی آنلایا بیلمدیم. آرخایا چئوریلهن سیفتلرده ده کوت بیر ایفاده واردی. آنام، قارداشیم، باجیم یاد آداملار کیمی آتاما دقت کسیلمیشدیلر. بیرجه آنامین سسینی ائشیتدیم: «نوولدو کی؟»
آتام سوالین قارشیسیندا یالنیز باشینی قالدیریب بیزه باخدی. گؤزلرینده هئچ واخت بیتمهیهجک بیر یول گؤرونوردو. باخیشینداکی سؤزلری تکجه آنام ائشیتدی. باشینی آغیر-آغیر ترپدیب سوسدو. قارداشیملا باجیما طرف چئوریلهنده اونلارین دا هئچ نه آنلامادیقلارینی باشا دوشدوم. ایلک دفعه ایچیمده اوشاق اولماغین عذابینی چکدیم...
۳-جو
آنام کیریمیشدی. ائلجه دیزلرینی چیرپیردی. گورجولرین آغزی گاپا قیزیشمیشدی. بایاقدان ایچرییه حؤکم اوخویان سوکوت ایندی بیر کونجده قویروغونو قیسمیشدی. داتیکو هله ده دیواندا اوزانیقلی قالمیش، سوسقونلوغویلا آداملاردان آرالانمیشدی.
قاپی جیریلتییلا آچیلانا قدر آداملارین ایت هوروشونو آندیران سسی کسیلمهدی. ایچرییه قوجاغیندا بالاجا قیز اوشاغی اولان گؤزل بیر قادین گیردی. بو، داتیکونون آروادی ایدی. قادینین اوزو هئچ نه ایفاده ائتمیردی. سانکی تانیمادیغی آدامین باشینین اوستونده دورموشدو. داتیکونون آروادینین سوسقونلوغو، دئیهسهن، اوتاغا دا چؤکدو: قورباغا گؤلونه داش آتدیلار.
بالاجا قیز اوشاغی آناسینین قوجاغیندان سییریلیب چیخدی و یاواش-یاواش داتیکونون اوزاندیغی دیوانا یاخینلاشدی.
- مامی، مامی! (آتا – گور.)
داتیکودان جاواب گلمهدی. اوشاق دایانمادان آتاسینی سسلهدی. هر دفعه داتیکونو چاغیراندا دیوانی سیلکلییر، ساچینی گئرییه آتیردی. قیزین گوله-گوله، خوش بیر خبر وئرهن آداملار سایاق دیوانداکی اؤلونو سسلهمهسیندن سونرا منه ائله گلدی کی، داتیکو باشینی قالدیریب سوسموش قونشولارینا، دیزینی دؤیهن آناما باخاجاق و خیریلتیلی سسله: «منی قیزیملا تک بوراخین» – دئیهجک.
- مامی، مامی!
قیز جاواب گلمدیینی گؤروب اؤزونو داتیکونون اوستونه آتدی. آداملار سکسهندیلر. بلکه ده اونلارا ائله گلدی کی، داتیکو خفیفجه آغری هیسس ائلدی. قیز ایکی اللی داتیکونون باشیندان توتوب سیلکهلهمک ایستهدی، گوجو چاتمادی. بالاجا قیز یئریندهجه توللانیر، داتیکونون علینی هاوایا قالدیرماغا چالیشیر، دایانمادان گولوردو. ائله شن، ائله سئوینجلیدی کی، آداملار اونون ایشدکلرینه دؤزمهلی اولور، قیزی اوردان اوزاقلاشدیرماغی عقللارینا بئله گتیرمیردیلر.
داتیکونون قیزی قفیل سوسدو. اطرافینا گؤز گزدیردی. ایندی او، ساکیتجه آتاسینین سینهسینده اوتورموشدو. قیرمیزی دونوندا، قیوریم-قیوریم ساچییلا داتیکونون بوز کیمی سویوق، ترپنمز گؤرونوشونه باخیردی. آناسی ایسه دیوانین یانیندا قیزینا تاماشا ائدیر، اونا مانع اولا بیلمیردی.
قیز آخیر-آخیردا داتیکودان جاواب گلمیجیینی آنلاییب یاواش-یاواش سوروشوب دیواندان دوشدو. گؤزلری آناسینی آختاردی. قادین اللرینی آچیب اونو قوجاغینا گؤتورمک ایستهیهنده چؤنوب داتیکویا اوزون-اوزون باخدی و قفیل پنجهسی اوستونده دیکلیب اونون اوزوندن اؤپدو.
آناسی قیزی قوجاغینا آلدی. بالاجا آداملارا گؤز گزدیردی، تزهدن داتیکویا طرف باخیب قیشقیردی:
- مامی، مامی!
...ائودهن چیخدیق. قار گوجلنمیشدی. یئره النهن قاردان بیر توپا گؤتوروب آناما آتدیم. او، گؤزوندن آخان یاشی سیلیب گولدو. ندنسه، اونون منی قوجاقلایاجاغینی زنن ائتدیم. آنجاق داتیکونون قیزینا اولان سویوقلوغو آناما دا یولوخموشدو. اونون بو حالی منه توخوندو و هیسس ائتدیم کی، آغلاماق ایستییرم...
