ثبت وقایع تاریخی بعضا آنچنان تلخ است که بخاطر تلخ بودن مجبور به ثبت آن در صفحات دایره المعارف حرکت ملی هستیم تا درس عبرتی برای ما در زمان حال و آینده باشد. همچنین تاریخ ما توسط مردانی شکل گرفته است که بخاطر عدم ثبت در آستانه فراموشی کامل هستند و لذت ثبت این وقایع در اصل حکم غرور و غلبه برای ملت آذربایجان خواهد داشت. بعبارتی ارمغان این ثبت تاریخی غرور ملی است.

در زیر دو نمونه از این وقایع که بصورت میدانی ثبت شده است اینجا می آوریم.
یادآوری می کنیم این وقایع واکنش و احساس مسئولیت اجتماعی و ملی ساکنان جنوب رودخانه "آراز" را در زمان تجاوز داشناک های ارمنی به قره باغ و آواره شدن ساکنان تاریخی این سرزمین را نشان می دهد.

این حوادث تلخ بدون شک در آن زمان بواسطه سپاه پاسداران ایران شکل می گرفت و افرادی بانیت سواستفاده مالی و حتی سیاسی و نظامی از آوارگان قره باغ خودشان را به ساحل رودخانه "آراز" می رساندند در آن زمان سپاه پاسداران جهت ایجاد نفرت میان ساکنان دو طرف رودخانه آراز این شایعه ها را ترویج می کرد تا هرکس خودش را به آوارگان قره باغ برساند و با یک لقمه نان خشک احشام و دیگر اثاث آوارگان جنگی را تصاحب شوند.

خاطره تلخ:

در دهه ۱۳۸۰ بر طبق سنتی که میان معلمان منطقه مغان و قاراداغ(حومه شهرستان خدآفرین و آبش احمد)بود،مهمان مدرسه ای در این منطقه بودیم، در حین صرف نهار یک معلم که در آستانه بازنشستگی بود خاطره ای تعریف کرد که باعث شد سفره مهمانی تبدیل به رفتارهای التهابی و برهم خوردن مهمانی شود، او گفت:
در زمان جنگ قره باغ نان و پنیری که اهالی برای من در مدرسه بعنوان صبحانه آورده بودند برداشتم و به کنار پل خداآفرین(حسرت کؤرپوسو)رفتم دیدم پیرمردی چندین بوقلمون و نوه اش را داخل فرغون گذاشته است و در حال عبور به سمت ایران است قیمت بوقلمون ها را پرسیدم گفت یک لقمه نان بدهید تا بخوریم و بوقلمون ها را بردارید.
او در ادمه گفت که من هم نان و پنیر اهالی را دادم و بوقلمون ها را گرفتم.

متاسفانه با اندک تحقیق میدانی از حوادث مذکور بازم قابل ثبت می باشد.

خاطره شیرین و غرور انگیز از "جوانمردان روستای ورگهان اهر" در جریان جنگ قره باغ

به تجربه دریافت کرده ام که:
شهر و یا روستایی که در زمان حکومت ملی آذربایجان در سال ۱۳۲۴_۲۵ مرکز فعالیت ها بوده و بعدا مورد هجوم ارتش پهلوی قرار گرفته اند امروزه بیداری ملی در آن مناطق در مقایسه با دیگر آبادی ها بسیار بالاست.
روستای ورگهان جز آندسته آبادی هاست که سیدجعفر پیشه وری بعنوان نخست وزیر حکومت ملی در جشنواره عشایر در بهار سال ۱۳۲۵ به این روستا سفر کرده است،لذا ۴۵ سال بعد از این سفر یعنی همزمان با استقلال جمهوری آذربایجان از شوروی سابق محمد علی شهبازی در داخل این روستا رژه می رود و اعلام می کند"شمال آذربایجان به استقلال خود رسید و جنوب آذربایجان هم خواهد رسید."
در جریان جنگ قره باغ محمد علی شهبازی و با تعدادی از اهالی روستا که می شنوند در مرز بازار دادوستد بسیار گرم است،راهی پل خداآفرین می شوند.
"جوانمردان روستای ورگهان" وقتی به مرز می رسند فی الفور آیه را می خوانند اینبار همان پولی را که برای خرید احشام آورده بودند در دهانه پل مذکور ایستاده به هر آواره که از مرز می گذاشته تقسیم می کنند. "جوانمردان ورگهان" در آخر همچون هلال احمر و صلیب سرخ گروهی از آوارگان را از شهرستان خداآفرین تا شهرستان بیله سوار(حدودا ۱۵۰ کیلومتر)همراهی می کنند تا مورد تعدی و دستبرد شایعه های مورد دلخواه سپاه پاسداران قرار نگیرند.

بنظر می رسد اگر این یادداشت را با این شعر دکتر علی داشقین به پایان برسانیم بهتر عقد و انعقاد حقیقت خواهد شد:

سس دوشدو داغلارا داشلارا قاچین
تالاندی قاراباغ تالاندی لاچین
گلمه دیم گلمه دیم آغاردی ساچین
باغیشلا قارداشیم،باغیشلا باجیم

کلبجردن گلن اسینه گلدیم
فضولی دن گلن سسینه گلدیم
تویونو گورمه دیم یاسینا گلدیم
باغیشلا قارداشیم،باغیشلا باجیم

شوشانین داغیلان داشینا گلدیم
آغلادین گوزونون یاشینا گلدیم
گئج اولدو قبرینین باشینا گلدیم
باغیشلا قارداشیم،باغیشلا باجیم