توْکنیسم سیاستی و حکومت کادرلارینا اۆمود: اؤیردیلمیش چاره‌سیزلیک باغلامیندا علمی، سیاسی، آراشدیرما مقاله‌سی

«بیرینجی بولوم»

خلاصه‌: ایران پرزیدنت سئچکیلرینده تۆرک سویلو مسعۇد پزشکیانین غالب گلمه‌سی ایله‌، ایران حکومتی گۆنئی آذربایجان ملی حرکتینی توْکنیسم (tokenism) و اؤزونه قاتما (co-optation) سیاستلری واسیطه‌سیله اداره ائتمک ایسته‌دی. بۇ مقاله استعمارا قارشی نظریه‌لر(Fanon, Memmi) و اؤیردیلمیش عاجزلیک نظریه‌سین قۇللاناراق (Martin Seligman) حاکیمییتین سیمبوْلیزم سیاستی‌نین نسبی اۇغورونو و سببلرینی تحلیل ائتمکده و عینی زماندا، تۆرک جمعیتینین بیر حصّه‌سینین رژیم داخلینده‌کی کادرلارا پتنسیال بحران وضعیتینده نییه امید بسله‌دییینی آچیقلاماقدادیر.

گیریش:

گۆنئی آذربایجان ملی حرکتی سوْن اوْن‌ایللیکلرده دیل، مدنیت، اقتصادیات و سیاستده‌کی آیری-سئچکیلییه قارشی عمومیلیکده ایسه داخلی استعمارا تپکی اوْلاراق فوْرمالاشمیشدیر. بۇ حرکت، داواملی باسقیلارا باخمایاراق، ایراندا تۆرک جمعیتینین مختلف طبقه‌لری آراسیندا یاییلمیش و ایران جمعیتینده اساس کیملیک سیاسی چاتلاقلاردان بیرینی فعاللاشدیرمیشدیر. هابئله سوْن ایللرده آرتان اعتیراض و انقلابی آتمسفر نتیجه‌سینده بۇ حرکتین مرکزدن قاچیش و سیاسی ماهیتی، حکومت اۆچون تهلۆکه کیمی دَیرلندیریلمه‌یه باشلانمیشدیر. بۇ سببدن، باسقی استراتژیسی ایله یاناشی، حرکتی یؤنلتمکده گۆندمده اوْلموشدور. ۱۴۰۳ (۲۰۲۵) ایل پرزیدنت سئچکیلرینده‌، مسعۇد پزشکیانین قازانماسی، حکومتله آذربایجان ملی حرکاتی‌ آراسیندا مناسبتلرین دؤنوش نؤقطه‌سی اوْلموشدور. بو یازی، بئله بیر سۇالین جوابینی آختاریر: ایران اسلام جمهوریتی گۆنئی آذربایجان ملی حرکتینی سیمبوْلیک و پسیخوْلوژی واسیطه‌لرله نئجه اداره ائتمه‌یه چالیشیر؟ بۇ سیاست، هانسی سببلره گؤره، نه‌قدر اۇغورلو اوْلموشدور؟ نییه آذربایجان تۆرکلرینن بیر بؤلومو، حاکمیت کادرلارینا اۆمود بسله‌ییرلر؟

۱. نظری چرچیوه‌:

۱.۱ سؤمورگه‌چیلیکدن (استعماردان) خلاص و سؤمورگلشمیش شعور آنلاییشی، سؤمورگه‌دن قۇرتولوش نظریه‌لری (فرانتز فانوْن و آلبرت مئممی):

جزاییرلی پسیخیاتر و دۆشونور فرانتز فانوْن، مشهۇر اثری "The Wretched of the Earth" (یئر اۆزونون لعنتلنمیشلری) کتابیندا یازیر کی، سؤمورگه‌یه معرۇض قالان انسان، یالنیز بدنی ایله دئییل، هم‌ده ذهنی و وجدانی ایله سؤمورگه‌چینین حاکمییتی آلتینا دۆشور. بئله بیر انسان کروْنیکی اؤزونو انکار وضعیتینه دۆشور؛ اؤز کۆلتورونو (مدنیتینی) آشاغیلاییر، سؤمورگه‌چینین دیلینی ایسه ایره‌لی‌له‌میش و اۆستون حساب ائدیر.

تۇنس منشألی فرانسا یازیچیسی، فیلسوف و توْپلوم بیلیجیسی آلبرت مئممی ایسه «Portrait of the colonized» (سؤمورگه‌لشمیشین پرترتی) اثرینده قید ائدیر کی، سؤمورگه‌لشمیش انسان یاشاماق اۆچون سؤمورگه‌چینین کیملییینی قبۇل ائدیر، چۆنکی یا اؤز کیملیییندن محرۇم ائدیلیب، یا دا اوْ کیملیک زوْرلا باسدیریلیب.

بو نظریه‌لره گؤره، سؤمورگه‌چیلیک یالنیز فیزیکی زوْراکیلیقلا دئییل، عینی زماندا سؤمورگلشمیشین رۇحونا و کیملییینه نۆفوذ ائتمکله ایشلَییر. سؤمورگه‌چی ایله سؤمورگلشمیش آراسیندا اوْلان مناسبتده، کیملیی تعیین ائدن طرف سؤمورگه‌چیدیر. دوْست و دشمنین کیم اوْلدوغونو، وطنین سرحدلرینی و دَیرلری معیینلشدیرمک صلاحییتی سؤمورگه‌چییه عایددیر. سؤمورگه‌چی اۆستوندور و سؤمورگلشمیشه عاید هر نه وارسا، اگر سؤمورگه‌چی طرفیندن اوْنایلانماییبسا، آشاغی و دَیرسیز ساییلیر. یالنیز سؤمورگه‌چی دئییل، اوْنون یئرلی تمثیلچیلری - گؤندریلمیش اداره‌چیلریده سؤمورگلشمیشین شعوروندا یۆکسک قوْنومدا دایانیرلار، عاغیللی و باشاریقلیدیرلار. ائله بیل کی، اؤلکه‌نی اداره ائتمک صلاحییتی یالنیز اوْنلارا عایددیر.

۱.۲ بوْیون اَیمه پسیخوْلوگییاسی، اؤیردیلمیش آشاغیلیق حیسی و چاره‌سیزلیک دۇیغوسو:

"اویردیلمیش آشاغیلیق حسی" سوْسیال پسیخوْلوگییا باخیمیندان، ظۆلمه معرۇض قالان توْپلوملارین گۆجسوزلوک و دَیرسیزلیک حیسینی ایچسللشدیرمه‌سینه (اؤزونه هوْپدورماسینا) اشاره ائدیر. بۇ نظریه‌، حاکمییت آلتیندا یاشایان انسانلارلا باغلی پسیخوْلوژی آراشدیرمالارا اساسلاناراق ایضاح ائدیر کی، داواملی باسقی نتیجه‌سینده فرد اؤز گۆجسوزلویونو و تأثیرسیزلی‌یینی قبۇل ائدیر، زمانلا حتی ظلم ائدنه وفادارلیق گؤسترمه‌یه باشلاییر. عکسینه، حاکمییته عاید هر شی دَیرلی و حرمته لاییق گؤرونور. کیم کی داها یۆکسک دؤلت وظیفه‌سینده چالیشیر، اوْ بیر اوْ قدر لاییق، باشاریقلی و حرمتلی ساییلیر.

پاولو فرئیرئ (Paulo Freire) اؤزونون (Pedagogy of the Oppressed) (ظلمه معرۇض قالانلارین تعلیمی) کتابیندا یازیر کی، عمرۆ بوْیو باسقی آلتیندا یاشامیش بیر انسان آزادلیغین قاپیسینا چاتاندا، یالنیز قالخماغا جسارت ائتمه‌مکده قالمیر، عکسینه چوْخ زمان آزادلیقدان قوْرخور. بئله بیر انسان آرتیق ظلم ائدنه پسیخوْلوژی احتیاج حیس ائدیر.

ظلمه اۇغرایانلارین ظالیمه بۇ درجه‌ده باغلی اوْلماسی، اوْنلارین ظالم رژیمینین چؤکوشوندن قوْرخماسینا سبب اوْلور. بۇ قوْرخو بیر طرفدن نامعلوم گله‌جکدن قوْرخودور، آما باشقا طرفدن، بۇ، استبدادا آلیشمیش ذهنییتین یانسیماسیدیر - یعنی بئله بیر دۆشونجه فوْرمالاشیب: "اگر آغامیز اوْلماسا، هر شی داغیلار. اؤلکه‌نی نئجه اداره ائده‌جَییک؟ آخی آغامیز و اوْنون یئرلی تمثیلچیلری تجربه‌لیدیر، باشاریقلیدیر، توْپلوم طرفیندن قبۇل اوْلونوب. بیز ایسه تجربه‌سیزیک، حاضیرلیقسیزیق، عاجزیک و...»

مقاله‌نین دیگر بولوملرینی بورادان اوخویا بیلر سینیز:

• ایکینجی بولوم

• اوچونجو بولوم

• دوردونجو بولوم

• بئشینجی بولوم