۱۹۵۲-جی ایلده پهلویلر ایستیبدادینین آذربایجانلیلار علیهینده آپاردیغی درین سیاستین سایهسینده آیریجا «گیلان ویلایتی» یارادیلمیشدیر. فاکتیکی اولاراق، آستارا، ماسال، رشت، شفت،رودبار، ریضوانشهر، فومن، تالیش رایونلارینین اهالیسینین یاریدان چوخونو منشأ‌جه آذربایجانلیلار تشکیل ائدیرلر. بوندان علاوه، ویلایتده گیلک، تالیش، تات، آز سایدا کوردلر و دیگر خالقلار یاشاییرلار. ویلایتده بیر نفر ده اولسون ارمنی یاشامادیغی حال‌دا، رشت شهرین‌ده «ارمنی دالانی» آدلی مکان‌دا اویدورما «ارمنی سویقیریمی» مئموریال عابده‌سی اوجالدیلیبدیر. ایصفهان، تهران، آبادان و دیگر بؤلگه‌لرده ده بو قوندارما عابده‌لرین اوجالدیلماسینی گؤرمزلیکدن گلن «ایران ایسلام رسپوبلیکاسی» یئنی بیر تئرمین گونده‌مه گتیریب‌دیر: «ارمنیلر اهلی کیتاب ساییلیرلار و بونا گؤره ده اؤز آرزولارینا اویغون عابده‌لر اوجالتماقدا سربستدیرلر. بونا گؤره ده دؤولت اونلارین ایشینه قاریشمیر».
۱۹۷۳-جو ایلده ایران دیکتاتورو محمدرزا پهلوینین دستیی ایله ایصفهان‌داکی ارمنی کیلسه‌سینین حیطین‌ده قوندارما «ارمنی سویقیریمی» عابده‌سی اوجالدیلدی. ۱۹۷۸-جی ۲۳ بهمن اینقیلابینین آردیندان حاکمیته گلن اسبام حاکمیتی اؤزونو نینکی ایرانین، بوتون دونیا مسلمانلارینین هامیسی اولدوغونو اعلان ائتدی. تهران رژیمینین جدی تضییقلری نتیجه‌سینده آذربایجانلیلارا مخصوص «یولداش»، «یئنی یول»، «آذربایجان»، «دده قورقود»، «اولکر»، «اولدوز»، «آنا دیلی»، «گنجلیک»، «کیملیک»، «سس»، «چیچک»، «دیلشاد»، «ارده‌م»، «ایشیق»، «سحر»، «یورد»، «سهند»، «دان اولدوزو»، «آراز»، «معزون»، «اودلار یوردو»، «چنلی بئل»، «اوختای»، «کوروغلو»، «بیرلیک»، «ایر‌لی»، «موشتولوق»، «قارداشلیق»، «آذربایجانین سسی»، «ستارخان بایراغی»، «ارک»، «وطن یولوندا»، «آذربایجانین گلجیی»، «یاشیل یارپاق»، «کپنک»، «چووالدوز»، «سارای»، «گونش»، «آسان»، «سایان»، «اؤیرنجی»، «جان آذربایجان»، «دیلمانج»،«ماوی چیچکلر» و سایر اونلارجا قزئتلر، ژورناللار قاپادیلمیشدیر. بونون قارشیلیغین‌دا ایسه، ارمنیلرین ۴۰ ایلدیر گونده‌لیک نشری «آلیک» قزئتی دؤولتین دستیی ایله درج ائدیلیر. ایصفهان‌داکی «ونگ ارمنی کیلسه‌سی»نین حیطین‌ده اوجالدیلمیش «سویقیریم عابده‌سی» ایله باغلی تهران رسمیلرینین وئردیی آچیقلامادا بئله قید اولونور: «بو عابده ارمنی سویقیریمینین۵۸ ایللیی تاریخینه گؤره محمدرضا پهلوینین دستیی سایهسینده اینشا اولونوب. ایران اهلی کیتاب اعتیقادینا مالیک ارمنیلره سایغی ایله یاناشیر. تهران، ایصفهان و دیگر شهرلردکی کیلسه‌لر ارمنی خالقینین مولکودور. اورادا ایستدیکلری عابیدنی اوجالتماقدا سربستدیرلر. چونکی، مولک و اراضی توخونولماز ساییلیر. بو سویقیریم ارمنیلر اوچون مقدس فاجعه خاطره‌سی‌دیر» ۲۰۰۵-جی ایلده ایران پرزیدنتی محمود احمدی‌نژاد ارمنی ایجماسی ایله گؤروشونده دئمیشدیر:«ارمنی خالقینا قارشی تؤره‌دیله‌ن سویقیریمی بیزلر کسکین شکیل‌ده لعنتلییریک. بو جینایتی تؤره‌دنلره قارشی نیفرتیمیزی بیلدیریریک». ۲۰۱۰-جو ایلده ایرانین ویتسه-پرزیدنتی حمید بقایی ایسه قید ائدیب کی: «۱۰۰ بوندان اؤنجه عثمانلی دؤولتی ارمنی خالقینا قارشی سویقیریم آدلی دهشت ساچان بیر جینایت تؤردیبدیر». ائله همین ایل ایران پارلامنتینین ویتسه-ایسپیکری علی لاریجانی آچیقلاماسیندا بونلاری دئییب: «سورییادا بو گون تورکییه‌نین حربی قوجلری حلب شهرین‌ده ارمنی خالقینا قارشی سویقیریم سیاستی یورودور. اونا گؤره کی، بو عنعنه هله ۱۰۰ ایل بوندان اؤنجه ده مؤوجود اولموشدور. ارمنیلر بیزیم قارداشیمیز و باجیمیزدیرلار». ۲۰۱۵-جی ایلده ایران پرزیدنتینین میللی آزلقیلار اوزره خصوصی کؤمکچی‌سی علی یونسی بیلدیریب کی: «۱۰۰ ایل بوندان اول عثمانلی دؤولتی ارمنی خالقینا قارشی هانسی سویقیریم دهشتلرینی یاشادیبسا، ایندی ده همین سیاستی سورییادا داوام ائتدیریر. حلبده اون مینلرله ارمنی قارداشیمیز کؤنوللو اولاراق سلاح‌لاناراق، تورکییه‌نین ایشغال‌چیلیق سیاستینه دور دئمک اوچون حرکته کئچیبلر» . بئله‌لیکله ارمنیلرین سیماسین‌دا اؤزونه متفیق تاپان ایران ساده‌جه جنوبی قافقازدا دئییل، هم ده عراق، سورییا، لیوان، فیلیسطین و دیگر یاخین شرق اؤلکه‌لرین‌ده اؤزونون ایستراتژی هدفلرینی سرگیلییر. بو گون حلب، قامیشلی، دمشق، لاتاکییا، هومس، تارتوس و دیگر بؤلگه‌لرده بیرلیکده حرکت ائدیر.
اویدورما «ارمنی سویقیریمی» عابده‌سینی کیملر زیارت ائدیر؟
پایتخت تهران‌دا ارمه‌نیلره مخصوص «سرکیس کیلسه‌سی»نین نزدینده قوندارما «ارمنی سویقیریمی» عابده‌سینی دئمک اولار کی، ۴۰ ایلدیر موللا رژیمی زیارت ائدیر. خصوصیله لیوان‌دا ایرانین دستیی ایله ترور سیاستی یورودن «آسالا» تشکیلاتینین لیدرلریندن بیری ساییلان مونته ملکونیان قاراباغ محاربه‌سی دؤنه‌مین‌ده خصوصی سلاحلی کؤنوللو دسته‌لری یاراداراق اکثر جوینایتلرده ایشتیراک ائتمیش‌دیر. او، بو مسئله ایله باغلی ۱۹۸۲-جی ایلده لیوان اوزریندن ایسرایله قارشی محاربه اعلان ائتمیش «حزب الله» و «آسالا»نین اؤنده گئدن لیدرلریندن بیری ساییلدیغی اوچون، دایم تهرانین دقت مرکزین‌ده اولوبدور. حتی ایران‌داکی آچیق قایناقلار دا بو فاکتی اعتراف ائدیرلر: «مونته ملکونیان ایسلام اینقیلابینین کئشیکچیلری کورپوسونون طرفداری کیمی مقدس جهاددا هر زامان بیزیمله بیرلیکده اولوب. او، تهران‌دان ایداره اولونان «قدس سلاحلی قروپو»نون عضوو کیمی سورییا، عراق، لیوان، افغانیستان و دیگر اؤلکه‌لرده کؤنوللو اولاراق بیر چوخ دؤیوشلرده یاخیندان ایشتیراک ائدیبدیر» . تهران‌دا هئچ ده چکینمه‌دن بو یؤنده اؤزلرینه حاق قازاندیرماق اوچون «آریا اوجاغی» ایدئیاسی ایله حرکت ائتدیکلرینی گیزلتمیرلر ده. ۲۰۱۵-جی ایل نویابر آیینین ۲۷-ده «بین الخالق اهلی-بیت جمعیتی»نین صدری آیت الله حسن اختری آذربایجان‌لیلارین تاریخی مدنی ارثی اولان و ایروان‌داکی «گؤی مسجید»ی زیارت ائدرکه‌ن بئله دئمیشدیر: «ارمنیلرله فارسلار بیر میللت، ایکی دؤولتدیر». حسن اختری ایروان دؤولت اونیورسیتتین‌ده طلبه‌لر قارشی‌سیندا چیخیش ائد‌رک ارمنی و فارس خالقلارینین تاریخی کؤکلرینین قوهوملوغوندان دانیشیب و ایندیکی علاقه‌لردن ممنون‌لوغونو بیلدیریب . آپاریلان آراشدیرمالارا گؤره، سون ۴۰ ایلده تهرانین حمایه‌سین‌ده اولماقلا ارمنیلر بو گون ایصفهان، تهران، آبادان، داراشامب، بولوقان، چارگاه، زرنه، درختک، چیگه‌ن، میللاگرد، نمگرد، سنگباران، سواران، سنگرد، شوورسخان، نادان، خونق، خویقان، هزارجریب و دیگر بؤلگه‌لرده یاشاماقلا یاناشی، همین یاشاییش منطقه‌لرین‌ده اویدورما «ارمنی سویقیریمی» عابده‌لری اوجالدیبلار. هر ایل بو عابده‌لرله باغلی ساده‌جه ارمنیلر دئییل، یوکسک چین‌لی مأمورلار و دین خادیملری ده بو مراسیم‌ده ایشتیراک ائدیرلر. بونونلا یاناشی، تهران‌دا ارمنی-فارس شووینیزمی ایدئیاسینین طرفدارلاری کوچه یوروشلرینه چیخیرلار.
سون ۴۰ ایلده تهرانین دستیی ایله ارمنیلرین ماراقلارینی تعمین ائد‌ن بیر چوخقوروملار یارادیلمیشدیر. «ایران ارمنی ایش آداملاری جمعیتی»، «ارمنی کیلسه‌لری شوراسی»، «ایران ارمنی گنجلری تشکیلاتی»، «آرارات-ارمنی ایدمان جمعیتی»، «ارمنی عابده‌لرینین محافظه‌سی کؤنوللولر بیرلیگی»، «نور جوقو جمعیتی» (یئنی جلفا)، «سوب سرکیس کافدرال کیلسه‌سی»، «ارمنی معمارلیغینی اؤیره‌نمه فوندو»، «ایران ارمنی قادینلاری جمعیتی»، «آناید جمعیتی»، «آرمنوی هومانیتار جمعیتی»، «آنی جمعیتی»، «ارمنی قادینلاری هومانیتار ایجماسی»، «ارمنی قادینلارینین کیلسه جمعیتی»، «آرارات تحصیل مرکزی»، «آرارات-ارمنی مدنیتی مرکزی»، «مریم تحصیل مرکزی»، «ایران ارمنیلری خالق صنعتکارلاری بیرلیگی»،«ارمنی اینجه صنعتی موزئیی»، «ارمنی پروتستانت کیلسه‌سی ایجماسی»، «ارمنی یئوانگل کیلسه‌سی ایجماسی» و اونلارجا سایدا دیگر تشکیلاتلار فعالیت گؤستریرلر . بوندان علاوه، «آلیک» (گونده‌لیک) و «آراکس» (هفته‌لیک) قزئتلری ارمنی دیلینده درج اولونور. ارمنیلر ایران جمعیتین‌ده ارمنیلر «میللی آزلیق» کیمی قبول ائدیلسه‌لر ده، اجتماعی باخیمدان ان چوخ فعال‌لیق محض اونلاردیر.
