هر بیر خاقلین ان مقدس سیمووللاری سیراسین‌دا اونون دؤولت بایراغی خصوصی یئر توتور، چونکی دؤولت بایراغی موستقیللیین، سووئرئنلیین رمزی‌دیر. آذربایجان خالقی دا هم اؤز بایراغی، هم ده بو بایراغین دونیادا ان هون‌دور دایاق اوزرینده دالغالانماسی ایله فخر ائدیر.
معلوم‌دور کی، ۱۹۹۱-جی ایلده خالقیمیز اؤز موستقیللیینی برپا ائدرکه‌ن آذربایجان رئسپوبلیکاسی اؤزونو ۱۹۱۸-جی ایلده یارانمیش آذربایجان جومهوریتینین واری‌سی اعلان ائد‌رک، همین جومهوریتین گؤی، قیرمیزی، یاشیل رنگلردن عبارت، اوزرینده آغ آیپارا و آغ سککیزگوشه‌لی اولدوز عکسی اولان دؤولت بایراغینی دا اؤزونون رس‌می دؤولت بایراغی کیمی قبول ائتدی. نویابر آیینین ۹-او دا بیزیم اؤلکه‌ده بای‌راق گونو کیمی بایرام ائدیلیر.
بو بایراما حصر ائدیلمیش رادیو و تئلئویزییا وئریلیشلرین‌دن، مطبوعات‌دا بو موناسیبتله درج ائدیله‌ن مقاله‌لردن بئله گؤرونور کی، دؤولت بایراغیمیز اوزرین‌ده‌کی رنگلرین معناسی باره‌ده هامی عینی فیکیرده اولسا دا، اونون اوزرین‌ده‌کی آیپارا و اولدوز ائمبلئمینین معناسی باره‌ده دئییله‌ن فیکیرلر قتییه‌ن اوست-اوسته دوشمور. باشقا سؤزله، آیپارا و اولدوز تصویرینین رمزی معناسی باره‌ده هر کس اؤز فانتازییاسینا، تخایولونه اویغون بیر مولاهیزه سؤیلییر. بو رمزی ایشاره‌لری حتی متخصصلرین ده هره‌سی بیر جور یوزورلار. بورادان دا آیدین اولور کی، معاصر دؤورده بو رمزلرین معناسی اونودولموش‌دور. آنجاق بیر فاکت بئله دوشونمه‌یه اساس وئریر کی، جومهوریت دؤورون‌ده بو رمزلری قبول ائدرکه‌ن اونلارین معنالارینی دا بیلیرمیشلر. بو فاکت ایسه اوندان عبارت‌دیر کی، تورکییه بایراغین‌داکی اولدوز بئشگوشه‌لی، آذربایجان بایراغی اوزرین‌ده‌کی اولدوز ایسه سککیزگوشه‌لی‌دیر. معلوم‌دور کی، آیپارا و بئشگوشه‌لی اولدوز تورکییه، داها دقیق دئسک، عثمانلی بایراغینا هله ۱۴-جو عصرین اوللرین‌دن هکک اولونموش‌دور. بیر آز ایر‌لی گئده‌رک، بونو دا دئیک کی، همین بئش گوشه او دؤورده موسلمان عالمینه معلوم اولان بئش سییاره‌نین و یا پلانئتین رمزی‌دیر. اونلار آشاغی‌داکیلاردیر: اوتارید (مئرکوری)، زؤهره (وئنئرا)، مئرریخ (مارس)، موشتری (یوپیتئر) و زؤهل (ساتورن). آنجاق ۲۰-جی عصرین اووللریندک شرق‌ده داها اوچ پلانئتین – نئپتون، پلوتون و اورانین آدی دا معلوم اولموش‌دور. گؤرونور، جومهوریت بایراغینین تسیس‌چیلری بوتون بونلاری بیلدیکلرینه گؤره اولدوزو بئشگوشه‌لی یوخ، پلانئتلرین سایینا اویغون اولاراق سککیزگوشه‌لی فورمادا تصویر ائتمیشلر.
ایندی ایسه آیپارا رمزینه کئچک. بو رمزین بیر چوخ قدیم خالقلارین میفولوگییاسین‌دا و تاریخین‌ده چوخ قدیم تاریخی واردیر. اکثر خالقلارین میفولوگییاسین‌دا آی آنا و یا مهببت ایلاهه‌سی، عمومیتله ایسه قادین اوبرازی شکلین‌ده تصویر ائدیلیر. بونلاردان قدیم شومئر، مصر، آککاد، سئمیت، تورک و س. میفولوگییالاری گؤسترمک اولار. قدیم سئمیت میفولوگییاسین‌دا ایشتار، یونان میفولوگییاسین‌دا دیانا، قدیم تورک میفولوگییاسین‌دا ایسه اومای آنا ایلاهه‌سی کیمی تصویر ائدیلیرلر. اومای سؤزونون معناسی دا ائله "آنا آی" (اوما-آی) دئمک‌دیر. قدیم ائتنوسلارین چوخو بئله دوشونوردولر کی، آی قادین، گونش ایسه کیشی جین‌سینه منسوب‌دورلار و اونلار ائولنمیشلر. آیین فازالار اوزره بؤیومه‌سینی اونلار آیین هامیله قالماسی کیمی باشا دوشوردولر. آی یوخا چیخان‌دا ایسه اونلار بئله حساب ائدیردیلر کی، آی هامیله‌لیک‌دن آزاد اولماغا گئدیر و آزاد اولدوق‌دان سونرا کیچیک حال‌دا گئری قایی‌دیر. اونا گؤره ده بوتون اولدوزلار و پلانئتلر آیین تؤره‌مه‌لری حساب ائدیلیردیلر.
تاریخی معلوماتلارا گلینجه، آیپارا هم بیزانس، هم ده عثمانلی ایمپئرییالارینین سیموولو اولموش‌دور.
بیزیم ائ.ا. ۳۳۹-جو ایلده دیانا ایلاهه‌سینین آتریبوتلارین‌دان ساییلان آیپارا بیزان‌سین سیموولو اولدو. دیانا ایسه شهرین حمایه‌چی‌سی حساب ائدیلیردی. افسانه‌یه اساساً قفلته‌ن ظهور ائد‌ن آیپارانین پارلاق ایشیغی ماکئدونییالی فیلیپپین بیزان‌سا گؤزلنیلمز هوجومونون قارشی‌سینی آلمیش‌دیر. ب.ائ. ۳۳۰-جو ایلین‌ده ایمپئراتور کونستانتین بیزان‌سین آدینی دییشیب کونستانتیناپول قویموش، اییسوسون آناسی مارییانی ایسه شهرین حمایه‌چی‌سی اعلان ائتمیش‌دی. سما کرالیچاسی کیمی مارییانین دا آتریبوتو آیپارا ایدی.
ایسلام و تورک عالمین‌ده ایسه آیپارانین مذهب و دؤولت رمزی کیمی تانینماسی عثمانلی ایمپئرییاسینین بانی‌سی اوسمانین (۱۲۵۸-۱۳۲۶) آدی ایله باغلی‌دیر. اوللر بئله حساب ائدیلیردی کی، ۱۴۵۳-جو ایلده تورکلر کونستانتینوپولو توتدوق‌دان سونرا شهرین رمزی اولان آیپارا ائمبلئمینی ده قبول ائتمیشلر. آنجاق سونراکی تدقیقاتلار گؤستردی کی، تورکلر هله کونستانتیناپولو توتمازدان خئی‌لی اول – ۱۴-جو عصرین اوللرین‌دن اؤز پیادا قوشون بای‌راقلارین‌دا بو رمزدن ایستیفاده ائدیرمیشلر. بئله حال‌دا تورک آیپاراسی بیزانس آیپاراسین‌دان فرق‌لی بیر منشأ‌یه مالیک اولور. آیپارانین منشیینه دایر عثمانلیلارین اؤزلرینین ده بئله بیر سولاله روایتی واردیر: اوسمان بیر گون بیر شئیخین ائوین‌ده قوناق اولور. او، گئجه شئیخله یاناشی یاتارکه‌ن یوخودا گؤرور کی، شئیخین دؤشون‌دن آیپارا چیخیر. آیپارا بؤیویوب بدرلنمیش آیا چئوریله‌ن‌ده اونون اؤز دؤشونه داخیل اولور. بون‌دان سونرا اوسمانین بئلین‌دن بیر آغاج چیخیب بؤیومه‌یه باشلاییر. آنجاق بؤیدوکجه بوتون دونیانی اؤز یاشیل یارپاقلاری و گؤزل بوداقلاری ایله اؤرتمه‌یه باشلاییر. آغاجین آلتین‌دا اوسمان دؤرد داغ زیروه‌سینی – قافقاز، آتلاس، تاور و بالکان داغلارینین زیروه‌سینی گؤرور. بو داغلارین اتکلرین‌دن دؤرد چای – دجله، فرات، نیل و دونای چایلاری اؤز باشلانغیجینی گؤتوروردو. چؤللرده بول محصول، وادیلرده گونبزلرینین اوزرینده آیپارا و اولدوز رمزلری اولان شهرلر، بو رمزلرله بزدیلمیش قالالار گؤرونوردو.
بیردن بوداقلارداکی یارپاقلار دارتیلاراق، ایتی قیلینجلارا چئوریلیرلر. کولک قالخیر و اونلاری ایکی دنیزین، ایکی قیته‌نین قووشاغین‌دا یئرلشه‌ن و بریلیانت اوزویه بنزه‌یه‌ن کونستانتیناپول شهرینه طرف آپاریر. اوسمان بو اوزویو بارماغینا تاخماق ایستیرکه‌ن یوخودان اویانیر. اوسمان اؤز یوخوسونو شئیخه دانیشیر. شئیخ بو یوخونو اوسمانین نسلینه حاکمیت و شؤهرت گتیره‌جک تالئ یوخوسو کیمی یوزور و اؤز قیزینی اوسمانا اره وئریر. بو روایتین باشقا بیر واریانتین‌دا ایسه دئییلیر کی، اوسمان یوخودا، شرق‌دن قربه دوغرو یؤنلمیش آیپارا فورمالی ایکی بوینوز گؤرموش‌دور. هر حال‌دا اوسمانین یوخوسو چین اولور و اونون واریسلری اوسمانین فوتوهات‌چی‌لیق یوروشلرینی داوام ائتدیره‌رک، اوسمانین یوخوسون‌دا گؤردویو اراضیلری فتح ائدیرلر. همین دؤوردن ده آیپارا رمزی عثمانلیلارین حربی و دنیز بای‌راقلارین‌دا، میناره‌لرین باشین‌دا هکک اولوناراق، اوسمان ایمپئرییاسینین سیموولونا چئوریلیر. ۱۵-جی عصرده عثمانلی سلطانی اؤزونو بوتون موسلمان عالمینین حمایه‌چی‌سی و بیر نؤو خلیفه‌سی اعلان ائتدیک‌دن سونرا ایسه آیپارا رمزی دیگر موسلمان اؤلکه‌لرین‌ده ده یاییلاراق، ایسلامین دا سیموولو کیمی قبول اولونماغا باشلاییر. حال-حاضردا آیپارا رمزی تورکییه ایله یاناشی بیر چوخ باشقا موسلمان اؤلکه‌لرینین، او جمله‌دن الجزایرین، تونی‌سین، ماوریتانییانین، مالایزانین، پاکیستانین، سینقاپورون، آذربایجانین، اؤزبکیستانین و س. دؤولتلرین ده بای‌راقلارینی بزییر. آنجاق ایسلامین قدیم‌دن گوج‌لو اولدوغو اؤلکه‌لرده (مثلاً، سودییه اربیستانی، ایران، سورییا، ایراق، مصر، یمه‌ن و س.) آیپارا تصویری قدیم ایسلام عنعنه‌لرین‌دن کنار حساب ائدیلدیینه گؤره همین اؤلکه‌لرین بای‌راقلارین‌دا بو رمزلر یوخ‌دور.
فیلولوگییا اوزره علملر دوکتورو
کامیل هوسئینوغ‌لو
