آنا صحیفه کولت |
منشأجه آذربایجان تورکلریندن اولان تاریخچی، دیلچی عالیم، فیلوسوف، مترجیم، شاعر، کاتیب، دؤولت خادیمی فخر الدین هیندوشاه ناخچیوانی ۱۲۴۵-جی ایلده گیران شهرینده آنادان اولوبدور. هیندوشاه ناخچیوانینین عائلهسی آذربایجان علمینه، مدنیتینه بیر چوخ گؤرکهملی شخصلر بخش ائتمیشدیر کی، اونلار «ناخچیوانی» تخلصو ایله تانینمیشلار. هیندوشاه ناخچیوانی تحصیلینی بغداددا مشهور «مستانصرییه»ده آلیبدیر. بورادا ایلاهیاتی، ریاضیاتی، طبابتی، آسترونومییانی و اورتا عصرلرده مدرهسهلرین درس پروگراملارینا داخیل اولان دیگر علملری اؤیرنمیش، فارس و عرب دیللرینه دریندن بلد اولوبدور. او، دؤورونون مشهور بیلیجیلریندن ساییلان ال-جوئینیدن درس آلیبدیر.
هولاکولر زامانیندا هیندوشاه ناخچیوانی مالییه ایدارچیلیینده چالیشمیش و بیر چوخ ویلایتلرین حاکمی تعیین اولونوبدور. عینی زاماندا او، تاریخ، دیلچیلیک و پوئزییا ایله ده جدی صورتده ماراقلانیبدیر. آذربایجان و بیر سیرا قونشو اؤلکهلرین اجتماعی-سیاسی حیاتیندان بحث ائدن «تجاروب السلف» («سلفلرین تجروبهلری») اثرینین، ۱۳۰۷-۱۳۰۸-جی ایللرده عرب دیلینده قلمه آلدیغی «موارید العرب» («عرب منبعلری») آنتولوگییاسینین، فارس دیلینده بیر سیرا مشهور شعیرلرین، هابئله «السیاح الاجمییه» («غیری-عربلرین دوغرولاری») آدلی لکسیکوگرافیک اثرین مؤلفیدیر.
اونون یارادیجیلیغیندا «السیاح ال-اجمعییه» آدلی فارسجا-آذربایجانجا لغت موهوم یئر توتور. علمه معلوم اولان بو ایلک فارس و آذربایجان دیللرینین لوغتی ۲۱ باب، ۳۹۳ فسیلدن عبارتدیر. بو لوغت ۳ حیصهدن – موقددیمه (عرب دیلینده)، لغت و فارس دیلینین گراماتیکاسیندان (عرب دیلینده) عبارتدیر. بیرینجی و اوچونجو حیصهلر عربجه، لوغت اؤزو ایسه فارسجا و آذربایجان دیلینده یازیلمیشدیر. بوندان باشقا، کیتابا فرازئولوژی بیرلشمهلر و آیری-آیری ایفادهلر ده داخیل ائدیلمیشدیر. اوزون مدت بو لغت هم عالیملر، هم ده فارس و عرب دیللرینی اؤیرهنهنلر اوچون فایدالی اولموشدور. لغتین ایلک کؤچورولموش نسخهسی ۱۶-جی عصرین اوللرینه، سونونجوسو ایسه ۱۹-جو عصرین سونلارینا عاییددیر.
مؤلف گیریشده گؤستریر کی، کیتاب فارس اولمایانلارین (آذربایجان تورکلرینین) بو دیلی اؤیرهنمهسی اوچون نظرده توتولوب. هیندوشاه ناخچیوانینین «السیاح ال-اجمعییه» اثری آذربایجان لکسیکوگرافییاسینین اوزسیز عابدهسی کیمی یوکسک قیمتلندیریلمهلیدیر. بو اثر بوتون شرق دونیاسیندا لغتچیلیک علمینین اینکیشافیندا دا بؤیوک رول اوینامیشدیر. «السیاح ال-اجمعییه» لغتینین بئرلین، کئمبریج، اوکسفورد، تهران، قاهیره و باشقا نوسخهلری معلومدور. فخرالدین هیندوشاه بو اثرینده ایلک دفعه اولاراق تورک و فارس دیللرینین مورفولوژی قانونلارینی، لئکسیکاولوگییاسینی هرطرفلی تدقیق ائتمیش، اومومیلشدیرمیش و سیستمه سالمیشدیر».
۱۳-جو عصر عابدهسی اولان، ان قدیم لغتلردن بیری کیمی، «السیاح ال-اجمعییه» حاقیندا ایلک معلوماتا نعمت الله ابن احمد ابن مبارک الرومینین «لغتی-نمت اللاه» اثرینده تصادف اولونور. هیندوشاه ناخچیوانیدیر.
تاریخ
2020.06.19 / 19:16
|
مولف
آینورا مممدووا
|