Kult.az امکدار اینجه صنعت خادیمی، رژیسور شیخ عبدول محمودوولا مصاحیبه‌نی تقدیم ائدیر:
- عبدول معلم، کینویا گلیشینیزین تاریخچه‌سی ماراقلیدیر: نئجه باش ائردی و ایندی بونا گؤره پشمان دئییلسینیز کی؟
- من قوبوستان‌دا بؤیوموشم. او واخت کندیمیزه کینو هئیتی گلمیشدی. اونلار «بیر محله‌لی ایکی اوغلان» فیلمینده کوتلوی صحنه‌لرده چکیلمک اوچون یئنی‌یئتمه آختاریردیلار. من فرق‌لی اوشاق ایدیم - بوی-بوخونلو، چالیشقان. اونا گؤره ده سئچیله‌ن ۱۰-۱۵ اوشاق آراسین‌دا من ده اولدوم.
سونرا بللی اولدو کی، بو فیلمده بیر آز زیرکلیک لازیمدیر. چونکی قطار گئده-گئده آغالار، خانیملار بیزه پنجره‌دن کانفت، بانان آتیرلار، بیز ده اونلاری گؤتوروب قاچیریق.
چوخ-چوخ سونرالار یازیچی فرمان کریمزاده منیم حاقیم‌دا بیر اسئ یازمیشدی، چوخ گؤزل ده بیر باشلیق قویموشدو: «کانفت دالینجا دوشوب کینویا گلن اوغلان». آرادا دئییرم، کاش او کانفت اولمایایدی، من ده کینویا گلمییدیم. باشقا ساحه‌لره گئدر، اوغور الده ائده بیلردیم. گؤردویونوز کیمی، سون ۲۰ ایلده کینوموزدا دورغونلوق وار. اما بیر طرفدن ده تالعیمه میننتدارام کی، محض کینویا گلمیشم.
- «یئددی اوغول ایستره‌م» فیلمینده‌کی قاسیم اوبرازی ایله مشهورلوق قازاندینیز. بو اوبرازین سئویلمه‌سینه سبب نه ایدی؟
- منده خالقیمیزین تاریخینه، میللی-معنوی دیرینه، یارانیشینا، حیرت آمیز پویزییاسینا، موسیقی‌سینه دایم ماراق اولوب. همیشه مدنیته، میللی-معنوی دیرلره باغلی اینسان اولموشام. بو اوبرازین دا سئویلمه‌سینه سبب قاسیمین معنوی دیرلره داها چوخ باغلی اولماسی‌دیر. بو یاخینلاردا بیر سیاستچیمیز «یئددی اوغول ایستره‌م» ایله باغلی دئییب کی، بو، سیاست‌دیر، روسلاری، بولشویکلری آذربایجانا گتیریبلر-فیلان. اولا، بو اثرین نهنگ شخصیتلری وار – صمد وورغون، توفیق تاغیزاده، عادیل ایسگندروو. ایکینجیسی، بو فیلم معیشت زمینین‌ده، سوسیال برابرسیزلیک اوزرینده چکیلیب. بو فیلمده بیزیم قورویوب ساخلادیغیمیز، تاریخیمیز اوچون دیرلی اپیزودلار وار. ایلک دفعه بیز نووروز بایرامینی، فولکلور اویونلاریمیزی، دینین خورافات، یالانچی یؤنلرینی، مؤهوماتی، جهالت اولدوغونو بو فیلمده آچمیشیق. بو فیلم آذربایجان خالقینین تاریخی، مدنیت نومونه‌سی کیمی ۱۲۸-دن چوخ اؤلکه‌ده گؤستریلیب.
- نئجه اولدو کی، «یئددی اوغول ایستره‌م» فیلمینده یاراتدیغینیز قاسیم اوبرازیندان قیسا مدت سونرا «نسیمی» فیلمینده درویشی جانلاندیردینیز؟
- او دؤورده کینوستودییادا بؤیوک صنعتکارلاریمیزین یانیندا آکتیو فعالیته باشلامیشدیم. اونلار منه دقت یئتیریردیلر و گؤروردولر کی، دیلیمیزی، تاریخیمیزی بیلیرم، عادت-عنعنه، فولکلور، اتنوگرافییا ایله ماراقلانیرام. ائله قیسا مدت‌ده درویشی جانلاندیرماغیما سبب ده کینوستودییادا اؤز سؤزونو دئمیش آکتیورا چئوریلمییم ایدی.
- درویشین میسییاسی ندیر؟
- پرینسیپ اعتباری ایله درویشلر قدیم آذربایجان معنویاتینی، اخلاقینی، ایدئولوگییاسینی بوتون دونیایا تبلیغ ائتمکله مشغول ایدیلر.
- «شاه ایسماییل ختایی» آدلی فیلم چکمک ایستدینیز. ایدئیا هارادان گلدی؟
- سویا، کؤکه باغلیلیق منیم عائله‌مدن گلیر. منیم اوچون ان بؤیوک دیرلردن بیری شاه ایسماییل ختایی‌دیر. اولا، من او نسیلدنه‌م، اولو بابالاریمیز اردبیلدن گلیب. ایکینجیسی، آذربایجان اوچون شاه ایسماییلین ۳ عوضو الونماز خیدمتی وار:
۱. آنادیللی دؤولتیمیزین اساسینی قویوب.
۲. ایکی میلیون ۸۰۰ مین کیلو متر مربع-لیک واحید دؤولته تابع اراضیمیزی یارادیب و بو ایمپرییامیزین ۲۳۰ ایل عمرو اولوب. تصور ائدین، دونیا محاربه‌سیندن غالیب چیخمیش سوویت ایمپرییاسی بئله ساده‌جه ۷۰ ایل مؤوجود اولا بیلدی.
۳. ان نهایت، شاه بیزیم معنویات، اخلاق تاریخیمیزی فورمالاشدیریب.
سناری ده بو ۳ دیر اوزرینده قورولموشدو.
- اوزون مدتدیر کینو ساحه‌سین‌ده یئنی ایشلرینیزی گؤرموروک. سببی ندیر؟
- شاه ایسماییللا باغلی فیلم چکمک ایستیی منیم فاجعه‌مه چئوریلدی. او ایشده‌ن یاپیشدیم، ۳۴ ایلدیر آسیلیب قالدیم. سوویت دؤنه‌مینده عالم قاریشدی، قورخدولار، ایمکان وئرمه‌دیلر. موستقیللیک دؤنه‌مینده معین چتینلیکلر یاراندی. وضعیت دورولاندان سونرا ایستییمی حیدر علیئوه بیلدیردیم و او، درحال گؤستریش وئردی. بئله‌جه، بیز شخصاً حیدر علیئوین خصوصی نظارتی آلتیندا ایشه باشلادیق. او دئییردی کی، آذربایجانا دونیا اؤلکه‌لری گله‌جک، بؤیوک موقاویله‌لر ایمضالایاجاغیق، قوی اؤلکه‌میزه گلنلر بیزیم تاریخیمیزی گؤرسونلر. اونلارا گؤسترجییک کی، محتشم، دونیاجا عظمت‌لی اولان بؤیوک بیر خالقین یاراتدیغی دؤولته گلیبلر.
بو سنارییه خئیلی پول خرجلندی. آرتیق اوبیکتلری، کوستیوملاری، آکتیورلاری سئچمه‌یه باشلاییردیم. علیئو دونیاسینی دییشه‌ندن سونرا ایش دایاندی، بو ایشی دایاندیران، بیزه انگل اولان آداملار بو گون اقتداردا دئییللر.
فیلم هله ده گونده‌مده قالیر. اورا شاه محمد قاجاری، خورشیدبانو ناتوانی، قاراباغ پروبلمینی علاوه ائتمیشم. بونلار هامیسی سناری-لاییحه اولاراق قالیر. من اؤزومو بو ایشه حصر ائتمیشم دئیه دیگر مؤوضوعلار معناسیز گلیر. غریبه‌دیر کی، آرتیق ۲۰ ایلدیر باشقا فیلم اوزرینده ایشلمیرم.
– سیزجه، حروفی-صفوی فلسفه‌سینین اوخشارلیغی وارمی؟
– دونیا یاراناندان بوتون فلسفی کلاملار، داهی شخصیتلر، دؤولت و دؤولتچیلیک عنعنه‌سی ۲ قانونون اوستونده قورولوب: ایشیق-قارانلیق، حاق-ناحاق، دوز-ایری. «منده سیغار ایکی جهان» دا بو ایکیلیکدندیر. همین او مدنیتلرین کؤکونده ده چوخ عادی ۲ سؤز دورور: بو سؤزون بیری یایلاق سیویلیزاسییاسیدیر، دیگری قیشلاق. ندیر بو قیشلاق مدنیتی سیویلیزاسییاسی؟ بو، اوتوراق مدنیتیمیز دئمکدیر. اوتوراق مدنیتی ده ایضاح ائد‌نده اونون حیات طرزی، گئییم، یئمکلر، اکین-بیچین، مالدارلیق و س. نظرده توتولور.
اینسانین ایکی حیاتی وار: اوتوراق و کؤچ. کؤچ حیاتی ایله بو یاراتدیغین مدنیتلری مرحله-مرحله دونیایا یاییرسان. بیزیم خالق دا بو قانونون هر ایکی طرفینی دونیایا چاتدیرماق اوچون نهنگ شخصیتلر یتیشدیریب. حروفی–صفوی فلسفه‌سینین ده کؤکونده بو ایکی قانون دورور.
- مصاحیبه‌دن اول دئدینیز کی، چاغداش دونیا سیویلیزاسییاسی آذربایجان‌دا یارانیب. نیه اساساً بونو دئییرسینیز؟
- زردوشت دئییر کی، گؤیدن اوچ اود دوشدو و اوچو ده اوچ طرفی سو، بیر طرفی قورو اولان تورپاغا دوشدو. بو دا آبشروندور، یعنی دونیانین یاراندیغی یئر. بو اوچ اود هانسیلاردیر؟ آتشگاه، یانارداغ و پیراللاهی. اوچو ده مینیللردیر یانیر.
بیزیم کینودا، یازی-پوزودا، ایدئولوگییادا کیمدنسه نسه گؤتورمه‌یه احتیاجیمیز یوخدور، هامیسی اؤزوموزده وار. اما لازیمی سوییه‌ده تقدیم، تبلیغ ائده بیلمیریک.
اصلینده، آرخیولوژی قازینتیلار سیویلیزاسییانین بیزیم تورپاغیمیزدا یاراندیغینی دئمه‌یه اساس وئریر. تا او واخت‌دا آذربایجان‌دا ایلاهی قوه، علم، عقل مرکزلری اولوب. بیزیم فولکلوروموزدا، ماهنیلاریمیزدا دا دئییلیر کی، «یئر یوخ ایکن، گؤی یوخ ایکن تا ازلدن وار ایدیم». مثلاً، «منده سیغار ایکی جهان، من بو جهانا سیغمازام» سؤزلری ده بو فلسفی آنلاییشین ایشارتیسیدیر. اصلینده، عرفان، صوفی، حروفی، مارکسیزم، لنینیزم – بونلار هامیسی او کؤینکدن چیخیب.
- قورخولو بیر وضعیت یارانیب. بعضی شخصلر صفویلر ایمپرییاسینین ایران دؤولتی اولماسینی ادعا ائدیرلر. ماراقلیدیر، بو ادعا هارادان قایناقلانیر؟
- او واخت حیدر علیئو منه دئدی کی، بو ائله بیر مسئولیت‌لی ایشدیر کی، بورادا اودوزوب بیابیر دا اولا، چوخ بؤیوک اوغور قازانیب یوکسهله ده بیلرسینیز. اوغورون یئگانه یولو ایسه کونکرت فاکتلاردیر. فاکتسیز هئچ نه ائلمه! منده چوخ جدی سندلر، همچینین بیر ایران تاریخچیسینین کونکرت فاکتلارلا یازدیغی کیتاب وار.
اصلینده، او واخت کرمانشاه‌دا بالاجا بیر ایران دؤولتی قالمیشدی. فارسلار گلیب شاها دئییبلر کی، بیزی ده گؤتور تابعلیینه. شاه ایسماییل ایسه موستقیل آذربایجان دؤولتینی برپا ائتدیینی بیلدیریب.
فیلم صحبتی باغلاناندان سونرا منی ایران سفیری چاغیرمیشدی. او، گؤروشده منی حؤرمتله قارشیلادی، دئدی، آغا، من ایران حکومتی آدیندان بو ایشده چوخ ماراقلییام. بیز نئچه ایللردیر سیزین شاه ایسماییللا باغلی فعالیتینیزی جدی شکیلده ایزلییریک. دئدی، آخیرینجی بیاناتینیزی اوخودوق (من عصبی شکیلده بیر بیانات وئریب، ۳-۴ آی خاریجده قالمیشدیم). بیلدیردی کی، رسمی تهران بو فیلمی چکمییم اوچون منی ایرانا دعوت ائدیر و میلیونلارلا پول آییریر. دئدی، دونیانین هانسی اؤلکه‌سینده، نئجه ایستییرسینیز چکین، اما بیر شرطله - شاه ایسماییل ختایی ایران حکمداری کیمی تقدیم اولونسون. دئدیم، ایران او گونه قالیب کی، بیزیم تاریخیمیزه ییه‌لنیر؟ ایرانین کیکاووسو، داراسی، ۲-جی کیرینه نه اولوب کی؟! «ایران حکومتی چوخ سهو ائدیب» دئیه‌رک، آیاغا قالخاندا الیمدن توتدو. باییرا چیخاندان سونرا معلوم اولدو کی، او، اصلا آزربایجانلییمیش. منی قوجاقلاییب دئدی کی، گؤزلرینیزدن اؤپورم، سیز چوخ بؤیوک بیر کاراکتر نوماییش ائتدیردینیز. بیزه ایرانین تکلیفلرینی قبول ائد‌ن بیر نئچه رژیسور مراجعت ائدیب. ایران حکومتی دئییر، یوخ، شیخ عبدول چکسین، چونکی او، اردبیلدندیر.
آچیغی، ایران هئچ ایندی ده ال چکمیر. ایران فضولیدن، نظامیدن، مغامدان ال چکیر کی، اوندان دا ال چکسین؟!
- بو ایل پرزیدنتین سرانجامی ایله «نسیمی ایلی» اعلان اولونوب. نسیمی ایلیندن گؤزلنتیلرینیز نلردیر؟
- منیم گؤزلنتیم یوخ، خواهیشیم اولاجاق. پرزیدنت‌دن خواهیش ائدیره‌م کی، عماد الدین نسیمی یارادیجیلیغینین آراشدیریلماسی اوچون خصوصی بیر کومیسییا یارادیلسین. بو کومیسییایا خصوصی نظارت اولونسون کی، سرانجام‌دان سوی-ایستیفاده ائدیلمه‌سین. بو گون آوروپادا ائله بؤیوک تدقیقات‌چیلار، نسیمی شناس عالیملر وار کی، بونلار بیزدن یوز دفعه ساوادلیدیرلار. تأسف کی، آذربایجان‌دا نسیمینی بیلن چوخ آز عالیم قالیب. قولوزاده‌لر، علی فهمی، ا.شریف اؤلدو و بو سبب‌دن آذربایجان‌دا نسیمیشوناسلار آزدیر. پوپولیستلیک ائدیب گونده‌مه گلمک، نسیمی ایله آلوئر ائتمک بیزی دونیا عالیملرینین گؤزوندن سالا بیلر.
.jpg){kind=logo}
