بو گونه قدر تاریخ کتابلاریندا هر زمان بو سؤزه راست گلیرسن: شرقین ایلک دیپلمات قادینی سارا خاتون اولوب.

لاکین بو مهتشم قادین باره‌سینده گئنیش معلوماتا راست گلمک ممکون دئییل. حالبوکی تورکیه‌ده سارا خاتون باره‌ده کفایت قدر یازیلار وار.

عثمانلی منبع‌لرینده گؤوهرشاه خاتون، آوروپا و آذربایجان منبع‌لرینده سارا و یاخود سارای، ساره خاتون کیمی آدلانان و آغقویونلو حکمداری حسن پادشاهین (اوزون حسن – رد.) آناسی کیمی تاریخده مهم رولو اولان بیر قادیندیر.

شرقده دؤورونون یگانه استعدادلی دیپلمات قادینی کیمی تانینان سارا خاتون حاقیندا اکثر منبع‌لرده مثبت فکرلره راست گلمک اولور. سارا خاتون آغقویونلو دولتینین محکملندیریلمه‌سینده، اونون خارجی سیاستینین معیینلشدیریلمه‌سینده و حیاتا کئچیریلمه‌سینده مهم رول اویناییب. او، اوغلو حسن پادشاهین ان مسئول دیپلماتیک تاپشیریقلارینی قصورسوز حیاتا کئچیریردی. ائله بونا گؤره همین دؤورده کیچیک آغقویونلو دولتی عثمانلی و قاراقویونلو کیمی ایکی قوتلی رقیبی آراسیندا مستقیللیینی ساخلایا بیلمیشدی.

سارا خاتون بایاندور ائلینده ۱۳۹۰-جی و یا ۱۳۹۱-جی ایلده دنیایا گلیب. حسن پادشاهین آتاسی جلال‌الدین علی بی و آناسی سارا خاتون اوغوز خاقانلارینین نسلیندن اولموشلار. قید ائدیم کی، سارا خاتون حسن پادشاهین آتاسی جلال‌الدین بیین عمی‌سی قیزی ایدی. سارا خاتونون آتاسی پیر علی بی ایدی. پیر علی بی آغقویونلو دولتینین بانی‌سی قارا یولوک عثمانین قارداشی و آغقویونلو طایفه‌لار اتفاقینی یارادان قوتلوق بیین نوه‌سی ایدی.

گنج یاشلاریندا سارا خاتون بیر مدت معاصر تورکیه‌نین ائلازیغ اراضی‌سینده یئرلشه‌ن هارپوت شهرینین حاکمی اولموشدور. سارا خاتون بوردا حاکم اولان زمان یئرلی مسلمانلار اوچون بؤیوک و گئنیش مسجد انشا ائتدیریب. بوندان علاوه، بیر زاویه‌سی واردیر و اوزرینده «سارا خاتون — والدیی اوزون حسن» یازیلمیشدیر.

سونرادان اوغلونون یانینا کؤچموشدو و حسن پادشاه خصوصیله خارجی سیاستله علاقه‌دار ان چتین مسئله‌لرین حلینی سارا خاتونا اعتبار ائدیردی.

سارا خاتونون سارایدا سئچیلمیش عالملردن عبارت کمانداسی وار ایدی. بو، اونون علمه و تحصیله بؤیوک اهمیت وئردیینی گؤستریردی. عینی زماندا بوتون دیپلماتیک گؤروشلردن اؤنجه عالملردن مصلحت آلیردی.

تاریخچی اکبر نجف یازیر کی، سارا خاتون سارایدا و رسمی قبوللاردا تورک دیلینده دانیشیردی. تورک دیلینین و ادبیاتینین انکشافیندا بؤیوک خدمتلری اولموش، شاعرلری، ادیبلری و علم خادملرینی حمایه ائتمیشدی.

ابو سیدله صلح دانیشیقلاری اوچون گؤندریله‌ن ائلچیلره ده سارا خاتون باشچی‌لیق ائتمیشدیر. لاکن بو میسیا اوغورسوزلوقلا نتیجه‌لنمیشدی.

سارا خاتون مصره ده گئتمیش، آغقویونلولارلا اتفاق باغلانماسینا نائل اولموشدور.

تورکیه آغقویونلو دولتینین متفقی و آرالیق دنیزی ساحلینده الوئریشلی استراتژی مؤقعیه مالک قارامان امیرلیینی آرادان قالدیرماق ایسته‌دیکده عثمانلی ایمپراتورو ۲-جی محمتله دانیشیقلار آپارماق اوچون سارا خاتون گؤندریلمیشدی. سارا خاتون عثمانلی ایمپراتورو ۲-جی محمتله باغلادیغی یاسسی‌چمن مقاوله‌سی آغقویونلولارین دولت مستقللیینین ساخلانماسیندا بؤیوک اهمیته مالک ایدی. سارا خاتون یول بویو سلطانی ترابزونو فتح ائتمک فکریندن چکیندیرمه‌یه چالیشدی. دیپلماتیک دانیشیقلار زمانی سارا خاتون و سلطان آراسیندا بئله دیالوگ اولوب:

- آی اوغول، ترابزونا بو قدر زحمت نیه چکیرسن؟ عثمانلی اردوسو هوندور داغلاردان، سیلدیریم یاماجلاردان، مئشه‌لردن چتینلیکله کئچه بیلیر. سن بورانی گلینیمه باغیشلا و گئری قاییت!

اونا جواب اولاراق سلطان دئییر:

- آی آنا، بو زحمت دین یولوندادیر. چونکی الیمیزده اسلامین قیلینجی وار. بو اذیتی چکمسک، بیزه قاضی دئمک یالان اولار.

لاکن اونون سعیلری هئچ بیر نتیجه وئرمدی. ۲-جی محمت اوچون دیپلماتیک دانیشیقلارین هئچ بیر اهمیتی یوخ ایدی و او یوروشه چیخیب ترابزونو اله کئچیرمک نیتینده ایدی و قیسا زمانا بو شهر اونون نظارتی آلتینا کئچدی. بونو اشیدن سارا خاتون اؤز گلینینین - دسپینه خاتونون (شاه اسماعیلین ننه‌سی – رد.) ترابزونون تاختینا وارثلیک حقوقونو ایر‌لی سوردو. ترابزون خزینه‌سینی سلطانلا بؤلوشدوردوکدن سونرا آغقویونلو ائلچیلرینین باشیندا گئری قاییتدی.

آغقویونلو دولتی ایله کسکینلشه‌ن مناسبتلری یومشالتماق اوچون ۲-جی محمت سارا خاتونا خوش رفتار گؤسترمیش، اونو چوخ‌لو هدیه‌لرله گئری یولا سالمیشدی.

ونزیا رسپوبلیکاسینین سناتی اونون آغقویونلو سارایینداکی نفوذونو نظره آلاراق بورا گؤندریله‌ن دیپلماتلارینا تاپشیریردی کی، سارا خاتونا احترام گؤسترسینلر، مختلف هدیه‌لر وئرسینلر، مقصدلرینه نایل اولماق اوچون اوندان گئنیش استفاده ائتسینلر. ونزیادان آذربایجانا گؤندریله‌ن، دئمک اولار کی، بوتون دیپلماتیک سندلرده سارا خاتونون آدی چکیلیر، اوندان بحث اولونور. آذربایجانا گؤندریله‌ن آوروپا ائلچیلرینه وئریله‌ن مخفی معلوماتلاردا مطلق بیرینجی سارا خاتونلا گؤروشمک تاپشیریلیردی.

سارا خاتون تکجه دیپلماتییا ایله مشغول اولموردو، بو گونه گلیب چاتمیش بعضی معمارلیق عابده‌لرینین، تیکیلیلرین یارادیلماسیندا دا یاخیندان اشتراک ائتمیشدیر. قایناقلارا گؤره، سارا خاتون ساراییندا اونا خدمت ائد‌نلره خوش رفتار گؤسترمیش، خیرییه ایشلری ایله ده مشغول اولموشدور. سارایدا هامینین «آنا خاتون» دئیه چاغیردیقلاری سارا خاتون ۷۵ یاشینا قدر دولت ایشلرینده مهم رول اویناییب و تورک تاریخچی‌سی فاروک سومره گؤره، ۱۴۶۵-جی ایلده دیاربکیرده رحمته گئدیب.