آنا صحیفه یازارلار |
چاغیمیزین ان گرچکجی ناغیلچیسی، صمد بهرنگی، هئچ قوشقوسوز دؤورانیمیزین ان دیرچک، ان جانلی «محبت افسانهسی»دیر ده. صمد بهرنگینین آذربایجان کولتوروندن چیخاردیب دنیایا سرگیلهدییی اینجه نؤکتهلی و کؤنول اوخشایان یاپیتلار، ائله بینؤورهلی، خیالی قورشایان، و سادهلییینه رغمن او قدر مؤحتشمدیر کی، جسارت ائدیب دئمک اولار صمد، اینسانلارین ان درین و ایچ آرزو- دیلکلرینه، یالنیزجا بیزیم بو قیسا چاغیمیزدا دییل، بوتون چاغلار و تاریخ بویونجا ال تاپیبدیر.
بو آخار- باخاردان، صمد بهرنگی، آذربایجانین آزادلیق سئور ملتینین و بوتون ایران خالقینین قانادلارینا مینهرک، ائله بیر گؤزل، ائله بیر شانلی شؤوکتلی اوچوب کی، او یوکسکلیکلرده، میللتلر، میللیتلر، سویلار و بویالار گؤزه گلمز آرتیق، گؤزوکن تک بیر گرچک وار، او دا، دونیا اینسانلارینین اؤزگورجه، ائشیدجه و راحاتجا بیری- بیری ایله ایلگیلنمهلری دیر.
دوغوردان دا صمد، بیزیم ان گلوبال ناغیلچیمیزدیر.
تورکلرین اثرلرینده اولان ایکی اؤزللیک- روایی و مادی اولماق- بلکه ده بو نؤکتهدن قایناقلانیر کی، تورک سویلولار همیشه مرکزدن قاچما، فارسلار ایسه مرکزه رجعت ائتمه حالیندادیرلار. تورکلر اؤز آتا- بابا یوردلاریندان دیشلانیب یولچولوغا باشلادیلار، دوغودا چین دووارینین قیراقلاریندان شامات-ا کیمی، قوزئی آفریقا و دانوب باتیدا، گونئیده هیندین درینلیکلرینه کیمی و قوزئیده روس مسکواسینین حاکمیتینه قدر. اونلار یولدا، و چئورهلرینده چوخ شئیلر گؤروب دنهدیلر، و تعجب ائتمهلیسی بودور کی، چئشیدلی قبیلهلر، اؤز اصیل یوردلارینین یاتاغینی ترک ائتدیکدن سونرا، آزاراق همن یاتاغا قاییتماغا گؤیول وئردیلر. بونون ترسینه، چایلاردان، شهرلردن، داغلارین کناریندان، استپ و دریالاردان، یئر- یئر اؤزلریندن یئر- یورد ایزی بوراخدیلار، اؤز دیللریندن –بعضا اولدوقجا فرقلهنن- لهجهلر بئجرتدیلر. بو یولچولوق، مرکزدن قاچماق حیسی، اونلارا زامان ایچینده حرکت و کئچمک دویقوسونو آشیلادی. بو ایسه، ناغیل حیسی دئمکدیر، چونکو ناغیل دا، کیملییین زامان سورهجینده معنوی یولچولوغودور. دوزیازی (نثر) هر زامان ایچریدن دیلین آغیرلیق مرکزینین ائشییینه آچیلماقدادیر. قوشوق (شعر) ایسه، ائشیکدن دیلین آغیرلیق مرکزینه قاییتماقدادیر. فارس میللتی، باشقا یئرلره گئتمیش اولسا دا، بابل، یونان، بینالنهرین، ماوراءالنهر، مصر و حبشه، لاکین هر یولچولوقدان، ایشغالدان، فتحدن، یئنیلگیدن سونرا یئنه ده آتا- بابا یوردونا قاییتدی. بو یولچولوق، بو یولچولوقدان تئز قاییدیش، واحید بیر اؤلکه دویغوسو، مرکزه قاییدیش دویغوسو، دیله قوندورولسا، لیریک قوشوق ( تغزلی شعر) دویغوسونو- فارس میللتچیلیینه باغیشلادی. آما تورکده، اؤلکهدن، هر بیر یولچولوقدان اؤزل بیر یوردا قاییدیش حیسی و تصورو یوخودو. اونون یوردو بخارا ایدی، قزوین، اصفهان و تبریز ایدی، استانبول، باکی، شام، قوزئی افریقا، دوغو آوروپا و کریمه دنیزینین ساحیللریایدی. تورکلر آسیانین چوخ بؤیوک حیصهلرینی، آفریقانین قوزئیینی و آوروپانین دوغوسونو یوزایللرجه اؤزلرینه یورد ائلهدیلر و بو یئرَل اولمایان یاتاقلاردا یوزاللرجه قالدیلار و قالیرلار دا. یولچولوق یولچونو گلوباللاشدیرار، اونو اَسنَکلشدیرر (قابل انعطاف)، یولچولوق تورکلرین اورتاق تینلری (روحلاری)دیر. ایرانین هر بیر شهرینده بیر تورک کولونی وار اولماقدادیر. بلکه تهرانین یاری جمعیتینی تورک کولونیلر اولوشدورماقدادیر، حالبوکی، تبریزده و بوتون آذربایجاندا، فارسلار بیر تک فارس کولونی یاپمامیشدیرلار. آمریکادا، نیویورک شهرینین یاخینلیغیندا، «نیوآرک»دا بیله، بیر آذربایجانلی کولونی وار اولماقدادیر، لاکین آمریکادا یاشایان چوخ بؤیوک ساییدا ایرانلیلارین ، آمریکادا بیر تک فارس اوداقلی کولونی یوخدور.
یولچولوق دویقوسو، روایتچی روحیه یارادار، ائله همین یولچولوق حیسی، مادی روحیهنی ده یارادار. یولچولوق، یولچولوغو نقل و روایت ائتمکله، نسنهلرله، نسنهلر ایچینده اولوشور. بو اوزدن ده، تورک یازیچییا، فاضل حسنو داغلارجا، و یاشار کمال (ترک- کرد) کیمی تورکجه شعر و دوزیازی یازاندان توتموش تا شهریار و صمد بهرنگی کیمی فارسجا شعر و دوزیازی یازانا هم روایت هم ده مادیت حاکمدیر؛ اسکی دئییمه گؤره، اشراقی و عارفانه دونیا گؤروشو ده اولسا، بو گونون دئییمینه گؤره مادی، دیالکتیکی و سیاسی ائدئیاسی دا اولسا.
صمد بئله بیر گلهنهیین، بئله بیر تاریخسللییین بالاسیدیر: ناغیلچیلیق گلهنهیی، یولچولوق گلهنهیی، مادیلیک، اختناق، اؤزگورچولوک گلهنهیی، اوچماق و مرکزدن قاچیش گلهنهیی، وطنده غریب یاشاماق ، وطنده وطن آختارماق، یئر- یئر وطن سالماق. بو باخیمدان صمد اؤزگوردور، عینا مولوی کیمی. آنجاق صمدین سونو، خالقینین ادبی آلینیازیسینین بیر بؤلومودور. اوچماغا قاناد آچان صمد، یئر- یوردلار، سینیرلار و سرحدلر اسیری دیر. آیاغینی سویا قویجاق- بلکه باشقا وطن سالسین دئیه کئچمک ایستهمیشدیر، بونو هئچ بعید بیلمیرم- بوغولور. چئلیشگییه باخ، صمد بالیغینی سولاردان، یوللاردا اولان مینلرجه خطردن کئچیرده بیلیر، لاکین اؤزو همن سودا بوغولور! آنجاق یولچولوغون چکیجیلیگی تورک اوچون بیر تاریخسل شاپالاقدیر. ناظم حکمت، بیر باشقا تورک، چوخ هاسات هاوانادان مسکوایا، آفریقایا کیمی گئدیر. بس صمد ندن گئده بیلمهسین؟ و صمد بوغولور! نئچه گون سودا قالیر، سونرا داغدان- دوزدن، جنازهسی امامیه گلیر. لاکین صمد، بو غرق اولماقدان اؤنجه، باشقا نوعده استغراق وورغونو ایدی.
صمد چوخ دوغال بیر دیل قوللانیر. دیلین گلیشمهسینی تصنعی اولاراق دایاندیرماق ایستهمیر، حتی بو دیله، ائشیکدن بیر شئیلر آرتیماق نیتدینده ده دئییل. صمدین دیلی فارسجا اولمایان سؤزجوکلرله «ملی» داورانماییر. بلکه صمد تورکجه یازسایدی، آذربایجان تورکجهسینی وارسیللاندیرماق اوچون (غنیتر کردن) بیر نئچه فارس و عربجه سوزجوکلری بو گونکو آذربایجان تورکجهسیندن ائشیگه آتیب، یئرلرینه کؤکو اصالتلی تورکجهدن سو ایچن سوزجوکلر قویاردی. آنجاق صمد، ائل دیلی و فولک دانیشیق طرزینه اولان سئوگی و باغلیلیغینا گؤره، هئچ وده کسروینین ایشینی ( کی، سونرالار بهروز، مقدم و صادقکیا کیمیلرین ایشلرینده، نه باهاسینا اولورسا اولسون فارسچیلیغا چئوریلدی) گؤرمزدی.
آنجاق بو، تاریخی خیال اولونان کیمی گؤسترمکدیر، اونو تاریخ ایله دهیشیک توتمامالی. صمد، خالص (سره) اولمایان، آما ایرانین چاغداش تاریخی ایله چاغداش اولان فارسجا یازیر. صمدین تورکجه (تورکیه تورکوسو- چئویرن) چئویریسی آزجا آری تورکجهدیر (سره دیر)، دوغروسو ضیالی تورکجه، «آرینمیش تورکجه»دیر. بئله بیر یاخلاشیم، صمدین اثرلرینین خوش قارشیلانماسینی آزالدا بیلر. البته من، تورکجه ادبیاتینا اوزاقدان، هم ده چوخ اوزاق آچیدان باخیرام، آنجاق بونو دئیه بیلرم کی، انگلیزجه، فرانسیزجا و یا ایتالیانجا چئویریلرده بو اولای هئچ وده اولماز. تورک خطی بیر فرمان ایله دهییشیلدیسه، بوندان دولایی بیر چوخ وار اولانلار، گلهنکلر و عظمتلی آردیجیل کولتورل خاطیرهلر، و دیل- دانیشیق- ائشیتسل گئچمیشلر تورکلر اوچون بیر باشا ایتدی. ایندی ده تورک ادیبلر و آیدینلارینین بویوروغو ایله، تورک دیلی بو دیلده ائتگیلی اولان دیللرین تاریخی قول بوداغینی قیریب تؤکمکده دیر. تورکجهنی فارس و عربجهنین تاریخی ائتکیلریندن آریندیرماق بلکه اولاناقسیزدیر، آنجاق یاخین دوغونون تانیدیق اورتامیندان اوزاقلاشماق، هابئله اورتاق قاوراملاردان، کئچمیشی اولان لحنلردن، باشقا دیللر ایله قونشو سؤزلردن اوزاقلاشماق، بلکه بینالخاق اولماغا ساری یئیین حرکت چاغیندا، بیر «ملی تورک» یارادا بیلسین، آما بو «ملی تورکجه» کسروینین، بهروز و مقدم-ین ایشلرینین بوتون محدودیتینی داشییاجاقدیر. دوغولولارین اورتاق بَللهینی سیلمک باتیچیلیغین ان چیرکین نوعودور. ائلهجه کی، بیر خالقین اورتاق بَللهیینی سیلمک او خالقین یاشاماسینین داوامی اوچون ان درین خیانت ساییلیر. سانیرام اوبیری ایرانلیلارین یا باشقا دیللی یازیچیلارین دا اثرلرینین چئویریسینده همین معامله اولونوبدور. و اولاجاقدیر دا. صمد استثنا دئییل. باشقا سورون، ترجمهقونوسودور. صمدین چئویریسی قورال اولاراق (قاعدتا) ساده اولمالیدیر. صمد سوسلو کلمهلری هئچ ایشلتمهییر.
صمد افسانهسی و دیل قونوسو
چئویردی: سوسن نوادهرضی
تاریخ
2020.06.22 / 14:43
|
مولف
رضا براهنی
|