ایولون ۲۲-سی آذربایجاندا میللی مطبوعات گونو کیمی قید اولونور. مطبوعاتیمیز یارانان گوندن او دؤورون مطبوعاتی دئمک اولار کی، بوتون آذربایجان مطبوعاتی ساییلیردی. قوزئی‌ده «اکینچی»، گونئیده «روزنامه میللتی»، داها سونرالار رسمی و غیری-رسمی دیگر قزئتلر واحید بیر خالقین مطبوعاتی حساب اولونوردو. مشترک الیفبا، مشترک دیل ایله یاناشی، اوخشار پروبلملر ده موجود ایدی. گونئیله قوزئی آراسیندا فرقلی دولتلرین سرحدلری اولسا دا، خالق تمامیله واحید و بیر ایدی. گئدیش-گلیش پروبلمی، دیل فرقلیلییی موجود دئییلدی، عادت-عنعنه و خالق پسیخولوگییاسی اوخشار ایدی. بو سببدن باکی‌دا و تبریزده نشر اولونان قزئت و ژورناللار آرازین هر ایکی تاییندا اوخونوردو.
لاکین سونرالار سرحدلر باغلاندی، گئدیش-گلیشه قاداغا قویولدو و نتیجه‌ده اینسانلار هم دیل، هم ده مدنیت اولاراق بیر-بیریندن فرقله‌نمه‌یه باشلادی. الیفبانین قوزئی‌ده دییشمه‌سی ایسه او تایلا بو تایین مطبوعاتینین اینکیشاف ایستیقامتینی تمامیله دییشدیردی، آرازین جنوبو ایله شمالی بیر-بیریندن خبرسیز قالدی. اوسته‌لیک مختلیف رژیملرین تبلیغاتی و آپاردیغی سیاست نتیجهسینده آیری دوشن، تجرید اولان خالقین دوشونجه طرزی، دونیاگؤروشو ده فرقله‌نمه‌یه باشلادی. ایکی عکس ایدئولوگییا اسارتینده یاشایان خالقیمیز تبلیغات نتیجهسینده بعضا بیر-بیرینی دوشمن کیمی ده گؤردو. سویوق محاربه دؤورونون آنتی‌سووئت تبلیغاتی بو فرقلیلییی پیک حده چاتدیردی.
آیریلیغین نتیجه‌لری بو گون گؤز قاباغیندادیر: آذربایجان مطبوعاتینین گونئی‌دن خبرسیزلییی، گونئی مطبوعاتینین قوزئیه بیگانه‌لییی بیزه بیچیلن سیاستین تظاهرودور.
تأسف کی، ۳۰ ایلده‌ن چوخ بیر مدت مستقیل اولان وطنیمیزین بیر حیصه‌سی هله ده بو مسئله‌نی حل ائتمه‌یه یؤنه‌لیک هئچ بیر ایش گؤره بیلمه‌ییب. هله ده گونئی آذربایجاندا یاشایان میلیونلارلا آذربایجانلی قوزئی آذربایجان مطبوعاتیندان فایدالانا بیلمیر. البته، بونون عکسینی ده دئسک، دوغرودور.
سببلر چوخدور. ان اؤنملیسی ایسه مطبوعاتین تام معنادا میللی اولماماسی… گونئیده میللی مطبوعاتین اولماسیندان صحبت بئله گئده بیلمز. اورانین دورومو هامیمیزا بللیدیر. آذربایجان رسپوبلیکاسین‌دا ایسه دولت مطبوعاتیندان باشقا دیگر مطبوع اورگانلارینی میللی سایماق ممکن دئییل. اونلار میللیلیکدن داها چوخ کومرسییا مقصدلری اوچون یارادیلان قوروملار حساب اولونا بیلر.
دولت مطبوعاتی دا اؤلکلرآراسی مناسیبتلره گؤره بیر چوخ مسئله‌نی نظره آلاراق گونئی آذربایجانلا باغلی جدی خبر و معاریفله‌نمه سیاستینی یئرینه یئتیرمه‌یه قادیر دئییل. رسمی مؤقع‌دن چیخیش ائتمک مجبوریتی بیر چوخ حاللاردا اونلارین گونئیین ده مطبوعاتی اولمالارینا مانع اولور.
دیگر طرفدن گونئی و قوزئی آراسیندا خبر دیلی فرقلیلییی ده آرازین جنوبوندا آذربایجان مطبوعاتینین گئنیش یاییلماسینا مانع اولور. البته، هر ایکی طرفده عینی دیل دانیشیلیر، لاکین اینسانلارین خبر آلما کودلاری فرقلی اولدوغوندان آذربایجان دیلینده اولان اینفورماسییا ترمینلری گونئیده آنلاشیلمیر. اوردا دایم خبر دیلی فارس دیلی اولوب. آذربایجان دیلینده خبرلری ایسه ایللردیر یئرلی کاناللار قاریشیق فورمادا وئردیی اوچون اینسانلارین او شکیلده خبر آلما قابیلیتی فورمالاشیب.
ایران‌دا یاشایان هئچ بیر خالق (فارسلاردان باشقا) اؤز دیلینده تحصیل آلماییب، یازیب-اوخوماغی بئله فارسجا اولوب، بوتون خبر کاناللاری، تلویزییا وئریلیشلری، قزئت، ژورنال و دیگر مئدیا اورگانلاری یالنیز و یالنیز فارس دیلینده نشر اولونور. اینسانلار فارس دیلینده خبر آلماغا عادت ائدیب، اونا کودلاشیب. ترمینلری و جمله قورولوشلاری دا او دیلده باشا دوشورلر.
آذ تی.وی-یه باخان بیر گونئی‌لی ده آنجاق فیلم، سریال و مدنی وئریلیشلری باشا دوشه بیلر، اونو دا نیسبتا… اهالینین ۹۵ فایزی آذربایجان ادبی دیلینی بیلمدیینه گؤره بو کاناللارین خبرلرینی باشا دوشه بیلمیرلر. بو، تکجه اوردا یاشایان آذربایجانلیلارین پروبلمی دئییل. هم ده عربلرین، بلوچلارین، کوردلرین و دیگر میللتلرین پروبلمی‌دیر. خوزستان عربلری اؤز اینفورماسییالارینی عرب کاناللاریندان داها چوخ فارسدیللی مئدیادان آلیر.
بیر سؤزله، ایران‌دا یاشایان بوتون خالقلار اؤز آنا دیلینده یالنیز مدنی و معیشت سوییه‌سینده اولان جمله‌لری باشا دوشه بیلیر.
گونئی آذربایجاندا اینسانلارین خبر آلما دیلی فارس دیلی اولدوغو حالدا قوزئی مطبوعاتیندا فارس دیلی عمومیتله ایستیفاده اولونمور. آرا-سیرا فارس دیلیندن ایستیفاده ائد‌ن مطبوعات ضعیف و کیفیتسیز فورمادادیر. بو سببدن اونلارین فعالیتلری ده اوغورسوزلوقلا نتیجه‌لنیر. ایندیکی حالدا آذربایجاندا یگانه فارسدیللی مطبوع اورگان Axar.az سایتینین فارس دیلی بؤلمه‌سیدیر کی، او دا یئنی‌دیر، هله کومانداسی بئله فورمالاشماییب.
همچینین، گونئیله قوزئیین مدنی علاقه‌لرینین قیریلماسی ایکی یئره بؤلونه‌ن خالقین لهجه‌سینده ده فرقلر میدانا گتیریب. بو سببدن بیر باکیلی تبریزلینی باشا دوشمکده چتینلیک چکه بیلر، یاخود عکسینه. بوردا دیله قاتیلان غیری-میللی سؤزلرین ده جدی تأثیری وار. گونئیده فارس سؤزلریندن چوخ ایستیفاده ائدیلدیی کیمی قوزئی‌ده تکجه دانیشیق دیلینده دئییل، حتی ادبی دیلده بئله آوروپا منشأ‌لی سؤزلردن گئنیش ایستیفاده اولونور. بیر خبرده ایشله‌دیله‌ن سیاسی، مدنی و سوسیال تئرمینلرین چوخو خاریجی سؤزلر اولدوغوندان شمال و جنوب بیر-بیرینی آنلاماقدا چتینلیک چکیر.
شمال‌دان جنوبا نئجه تأثیر ائتمک اولار؟ باشقا سؤزله دئسک، بو فرقلیلیک نئجه آرادان قالدیریلمالیدیر؟ آذربایجان مطبوعاتی گونئی‌لی سویداشلاریمیزا هانسی واسطه‌لرله اؤز اینفورماسییالارین چاتدیرمالیدیر؟
بونون یگانه یولو دیلیمیزی و مدنیتیمیزی تبلیغ ائتمکدیر. اما بو تبلیغ واسطه‌سی گرک افکتلی اولسون. آذربایجان رسپوبلیکاسین‌دا کیفیتلی مطبوع اورگانلارلا یاناشی دیل مسئله‌سی ده اؤنملی‌دیر. بیر حالدا کی، گونئی آذربایجانلیلارین اینفورماسییا آلما دیلی فارس دیلیدیر، نیه بیز اؤز مدنیتیمیزی، دیلیمیزی و میللی کیملییمیزی اونلارین کودلاشدیریلدیغی دیلده اونلارا چاتدیرمایاق؟ بونون نیی پیسدیر؟ مثال اوچون بیر روسدیللی آذربایجانلییا روس دیلینده میللی مدنیتیمیزی و میللی کیملییمیزی اؤیرتسک، او بونو قبول ائتمه‌یه‌جک؟ آذربایجاندا مینلرله روس دیلینده تحصیل اولان اوشاق وار. اونلاردان قاراباغدا دؤیوشه‌نلر اولوب، حتی شهید اولانلار دا وار. یوکسک وظیفه‌لرده، اوردودا، مدنیت ساحه‌لرینده و دیگر حساس قوروملاردا اؤلکه‌سینه و خالقینا خیدمت ائد‌نلر وار. اونلار دا میللتینی و وطنینی دیگرلری قدر سئویر. ائله گونئیده ده وضعیت بئله‌دیر. اونلار مجبورن فارس دیلینده تحصیل آلیب، بئینی او دیله کودلاشیب، اما آذربایجانلی‌لیقلارینی ایتیرمه‌ییبلر. حتی ایرانین پایتختی تهران‌دا و دیگر بؤیوک فارس شهرلرینده چوخ سایدا آذربایجانلی یاشاییر. اونلارین چوخو اؤز دیلینی تمامیله اونودوب. اما سوروشاندا فخرله «من تورکم» دئییر.
بعضا بیز بونا اینانماق ایستمیریک، اما گئرچک بئله‌دیر. گونئی‌لیلرین آذربایجان دیلینده یوزلرله خبر سایتی، تلگرام کانالی و سوسیال شبکه‌لری موجوددور. اونلارین هئچ بیری ۱۰۰-۲۰۰-دن چوخ اوخوجو توپلایا بیلمیر. اما تک-توک فارس دیلینده اولان کاناللاری و سوسیال شبکه‌لری مینلرله و یا اون مینلرله اوخوجو توپلایا بیلیر. گونئی‌لی مئدیا فعاللارین پروبلملری حل اولسا، میلیونلارلا اوخوجو پوتنسیالینا مالیک اولا بیلریک.
من گونئی مطبوعاتینین ایچینده اولان، اوزون ایللر بویو بو ساحه‌ده ایشله‌یه‌ن، امک وئرن بیر گونئی‌لی کیمی بو ساحه‌نین پروبلملرینی هر زامان آراشدیرمیشام. بیلیرم کی، بیزیم ان جدی پروبلملریمیزدن بیری دیل، دیگری ایسه کادر مسئله‌سیدیر. قوزئی آذربایجاندا کیفایت قدر تجروبه‌لی ژورنالیست وار، اما کیفایت قدر گونئیی تانییان، اورانین پروبلملرینی یاخیندان بین کادر یوخدور. بوندان باشقا کیفایت قدر فارس دیلی متخصصی ده یوخدور. بو گون آذربایجاندا فارس دیلی متخصصی تاپماق جدی پروبلملردندیر. بوردا اولان و فارس دیلینی مکمل بیلن ساوادلی گونئی‌لیلرین ده چوخو معین سببلردن اؤلکه‌دن چیخیب گئدیب.
بیزدن فرقلی اولاراق ایران اپوزیسیونونون مئدیا قوروملاری بو گون کیفایت قدر انکشاف ائدیب، بیزیم اوخوجو کوتله‌میزی ده اونلار خبرله تعمین ائدیر. بو مئدیا قوروملاری اساساً ایرانچیلیغین و پانیرانیست دوشونجه‌لرین تبلیغاتچیسیدیر. اونلار بیزیم خالقی آنجاق آسیمیلاسییایا تشویق ائدیر، اؤز سیاسی منافعلری اوغروندا ایستیفاده ائتمه‌یه چالیشیر. تأسفلر اولسون کی، میللی مطظبوع اورگانی اولمادیغیندان، ایران‌چی مطبوعات آذربایجانلیلارین بیینلرینی هر گون داها چوخ زهرلمیی باجاریر.
آذربایجانین گونئیی اوچون میللی مطبوع اورگانلاری یاراتماغین واختی چوخدان چاتیب. بونون اوچون بؤیوک، گئنیش مالییه امکانلارینا مالیک اولان، متخصصلردن عبارت، معاصر طلبلره جواب وئره‌ن و یوکسک کیفیتلی فارسدیللی مئدیا قورومو یارانمالیدیر. گئجیکن هر گون ایتیریلن چوخ سایدا سویداشیمیز دئمکدیر. اونوتمایاق کی، ان بؤیوک تشکیلات مطبوعاتین اؤزودور.
