فصل زبان و جامعه در کتاب «زبان شناسی و زبان فارسی» عمدتاً حول محور لغت می چرخد و نویسنده می کوشد در این فصل به تحوّلات لغوی زبان فارسی بپردازد.

دکترخانلری برای تأثیرگذاری عوامل اجتماعی در تحوّل لغات زبان سهم عمده ای قائل می گردد و این تأثیرات را در سه حوزۀ متروک شدن بعضی از کلمات، پیدایش لغات نو و تغییر معنا و مدلول بعضی از الفاظ قابل بررسی می داند. صحّت و سقم و اعتبار نوشته های این نویسنده در بخش مذکور موضوع سخن ما نیست.

آنچه در این بخش برای ما اهمیّت دارد این است که نویسنده در لابه لای مطالب خود کلمات بسیاری را به عنوان شواهد مثال برای موضوعات و قواعد مطرح شدۀ خود می آورد و در حین آن با بزرگواری و بخشندگی بسیار لغات قطعاً ترکی تن، قارپوز، یاقوت، یاتاقان، چک، دانگ، چوگان، خواجه، آش، دده، ننه و... نیز کلمات متنازعٌ فیه بین فارسی و ترکی از قبیل: شلوار، تنبان، طشت و بادمجان را به فارسی، عربی و زبان¬های اروپایی منتسب می کند. خانلری کلمۀ ترکی «تن» را فارسی می داند و در مواجهه با دیگر کلمات ترکی همین رفتار را از خود بروز می دهد. از نظر او قارپوز ریشۀ فارسی دارد! یاقوت فارسی یا عربی یا یونانی است! یاتاقان از زبان های اروپایی به فارسی راه پیدا کرده! چک و دانگ هر دو فارسی هستند! چوگان ریشۀ فارسی دارد! خواجه و آش هر دو فارسی هستند و قس علی هذا.