۱۹۱۸-جی ایلده موستقیل آذربایجان جمهوریتینین یارانماسی، خصوصیله ده بو دؤولتین آدی ایران‌دا جدی ناراحاتلیغا سبب اولدو.

ایران دؤولتی مسئله ایله باغلی عثمانلی دؤولتینه اعتراضینی بیل‌دیره‌رک، تاریخاً بو آددا بیر دؤولتین مؤوجود اولمادیغینی ادعا ائتدی. اعتراضلار ایران مطبوعاتین‌دا دا اؤز عکسینی تاپدی و آذربایجانین تاریخی اراضی‌سی ایله باغلی حقیقت‌دن اوزاق فیکیرلر ایر‌لی سوروله‌رک، آذربایجان آدینین تکجه ایران سرحدلری داخیلین‌ده‌کی اراضییه عایید اولدوغو قئید ائدیل‌دی. ایران‌دا سون ۱۰۰ ایلده موختلیف حکومتلر، فرق‌لی ایدئولوگییالارلا حاکمیته گل‌سه‌لر ده دؤولتین و حاکم ضیالیلارین آذربایجان‌لیلارا و آذربایجانا قارشی اولان موناسیبتین‌ده جدی دییشیک‌لیک گؤرونمه‌مک‌ده‌دیر.

۱۹۹۱-جی ایلده آذربایجان یئنی‌دن اؤز موستقیللیینی برپا ائتدیک‌دن سونرا دا رئسپوبلیکانین آدی ایله باغلی ناراحات‌لیق موختلیف فورمالاردا اؤزونو گؤسترمه‌یه داوام ائتدی. بو گون ده واختاشیری ایران‌دا بعضی متبو اورقانلارین، تدقیقات‌چیلارین، بزه‌ن رس‌میلرین بئله «شیمالی ایران»، «آران» و «باکی جومهوریتی» کیمی تئرمینلردن ایستیفاده ائتمه‌سینه شاهید اولوروق. بو یاناشما بزه‌ن، درس کیتابلارین‌دا، حتی رس‌می دؤولت سندلرین‌ده ده اؤز عکسینی تاپیر. مثلاً، ۲۰۱۶-۲۰۱۷-جی تدریس ایلی اوچون نظرده توتولان تاریخ درس‌لیکلرینین بیرین‌ده (۱۱-جی صینیف) آرازین شیمالین‌داکی ارازینین تاریخی آدینین آذربایجان دئییل، آرران اولدوغو و همین ارازینین ان قدیم دؤورلردن ایران تورپاقلاری اولدوغو ادعا ائدیلیر. موساوات حکومتینین عثمانلی تورکلرینین ایسراری ایله تاریخی تحریف ائد‌رک «آرران» سؤزونو آذربایجانلا اوز ائتمه‌سی و بو آد دییشمه‌نین آرخاسین‌دا جنوبی آذربایجانا قارشی اراضی ادعاسینین دایاندیغی ادعا ائدیلیر.

ادعالارین دوغرو اولمادیغینی گؤستره‌ن داها بیر سند

قوزی‌لی، گونئی‌لی آذربایجان تدقیقات‌چیلاری موختلیف تاریخی منبع‌لره ایستیناد ائد‌رک، بو ادعالارین دوغرو اولمادیغی، آذربایجان سؤزونون ایستر آرازین جنوبون‌داکی، ایسترسه ده آرازین قوزئیین‌دن دربه‌ن‌ده قدر اولان اراضییه عایید اولدوغو حاق‌دا موختلیف علمی مقاله‌لر یازیبلار.

مسئله ایله باغلی اورتایا آتیلان ادعالارین دوزگون اولمادیغینی ثبوت ائتمک باخیمین‌دان ایران‌دا حاکمیت‌ده اولان دؤولتلرین مالییه دفترلرین‌ده‌کی قئیدلر (آذربایجان ایالتینه هان‌سی محللارین داخیل اولماسی ایله باغلی) ان یاخشی قایناق‌دیر.
قاجار دؤورون‌ده دؤولتین بوتون موهاسیبات-مالییه ایشلرین‌ده سیاقت (سیاق /سایاق) ختتین‌دن ایستیفاده اولونوردو. بو ختتی و سیاق علمینی اؤیرتمک اوچون ترتیب اولونان ۱۹-جو عصره عایید «بهرول-جواهیر فی ائلمود-دفاتیر» کیتابین‌دا آذربایجان محللارینین آدی سیراسین‌دا آرازین گونئیین‌ده‌کی شهرلرله یاناشی، آرازین قوزئیین‌ده یئرلشه‌ن شهر و بؤلگه‌لریمیزین آدلارینین سیاقت ختتین‌ده‌کی یازیلیش فورماسی گؤستریلیر. بو محلا دربند، باکی، بئیلقان، شیروان و قوبا ایله برابر قاراباغ و ایروان دا داخیل‌دیر.
کیتاب‌دا عرب الیفباسی سیراسی ایله آذربایجان محللارینین آدلاری بئله وئریلیر: اورومی (اورومییه)، اهار، ایروان، بادکوبه، بئیلقان، تبریز، خالخال، خوی، دربند، سالیان، شیروان، تاریم، قوبا، قاراباغ، گنجه، ماراغا، مرند، سالماس و ناخچیوان.

کیتابین مؤلفی ابدولواهاب شاهشانی اصفهانی‌دیر. اثرین ایرانین «ایسلامی شورا مج‌لی‌سینین» کیتابخاناسین‌دا ساخلانیلان نوسخه‌سی ۱۸۶۱-جی ایله عاییددیر، لاکین کیتابین فرق‌لی ایللرده لیتوقرافییا اوسولو ایله چاپ ائدیلمیش نومونه‌لری ده مؤوجوددور.

سیاقت ختتی حاقین‌دا

بعضی عالیملرین فیکرینجه، سیاقت ختتی سلجوق‌لولار دؤورون‌دن اعتباراً ایسلام دونیاسین‌دا ایستیفاده اولونماغا باشلامیش‌دیر. آدی تورکجه سای + آق شکیل‌چی‌سینین بیرلشمه‌سین‌دن اورتایا گلن سایاق /سیاقت ختتی داها چوخ دفترخانا و هئسابدارلیق ایشلرین‌ده تطبیق اولونموش و عرب الیفباسینین ختت نؤوو اولسا دا، قدیم اویغور یازی‌سینا مخصوص بعضی جهتلره مالیک ایدی.