در میان روشنفکران ایرانی، کمتر شخصیتی وجود دارد که به اندازه دکتر محمود افشار یزدی با اقوام ایرانی مخصوصا زبان ترکی سرِ ستیز و عناد داشته باشد البته خدمات ایشان برای طرفداران زبان فارسی بسی ذیقیمت بوده.

مجله آینده، که چهل سال در دوره های مختلف منتشر شده بهترین منبعِ دیدگاههای اوست در اینجا هر چه می آورم از این مجله است.

او پس از اخذ دکتری به ایران بازگشته و در ۱۳۰۴ش در زمانی که رضاخان به رضاشاه تبدیل میشد سهمی در انتقال قدرت از قاجاریه به رضاشاه داشته...

افشار، دکترای خود را از یکی از بهترین کشورها و دانشگاهها یعنی لوزان سویس دریافت داشته اما آن فضای پلورآلیزم و دمکراتیک، نه تنها تاثیری در او ایجاد نکرده بلکه برعکس، در تمام زندگیش عاشق وحدت و تمرکزگرایی شدید بوده و زبان فارسی را یکی از ارکان اصلی این وحدت دانسته در نتیجه، قلع و قمع تمامی زبانهای اقوام ایرانی در پای زبان فارسی، مهمترین دغدغه اش بوده البته، لازمه این وحدت را، وجود یک پنجه آهنین در راس قدرت میدانست که با ظهور رضاخان این انتظار هم تحقق یافت!.

او گسترش زبان فارسی را عامل وحدت ایران میدانست اما میگفت دو مانع و خطر عمده وجود دارد: خطر ترکان(زرد) و خطر اعراب(سبز). و میگفت تمامی اختلافات اعم از لباس و زبان اقوام ترک، عرب، کرد و قشقایی... باید از بین برود و یکی گردند و برای اینکار، راهکارهای متعددی پیشنهاد میکرد:

میگفت: باید ایلات ترک زبان و کرد را به نواحی فارسی زبان کوچ داد و ایلات فارسی را به نواحی ترک نشین و کردنشین.

میگفت: کشیدن راه آهن خوب است چون باعث اتصال نقاط کشور و آمیزش اقوام و در نتیجه به وحدت کمک میکند.

میگفت: اسامی جغرافیایی که به زبانهای خارجی و یادگار تاخت و تاز چنگیز و تیمور است باید به اسامی فارسی تبدیل گردد.

میگفت: کودکستانهای شبانه روزی مجهز به تمام وسایل آموزشی ایجاد گردد و کودکان آذربایجانی به تهران منتقل شوند اما بهتر است خانواده هایشان در آذربایجان بمانند چون ممکن است با بچه هایشان ترکی صحبت کنند و کلِ زحمات به هدر رود! حتی می کوشید مجله آینده را در شهرهای آذربایجان به نازلترین قیمت بفروشند...

میگفت: از طریق آموزش همگانی و اجباری زبان فارسی بتدریج کلمات فارسی در زبان ترکی داخل شده و در طی چند سال، زبان ترکی از بین میرود...

خسیس بودن و یا صرفه جویی مخصوص یزدی در او نیز در حداعلی بود با وجود اینکه از لحاظ مالی در وضعیت عالی بود اما در نهایت قناعت زندگی کرده از تجملات بیزار بود و این باعث شد که بخش اعظم دارایی اش را وقف گسترش زبان فارسی کند و البته در این کار ثواب هم قلع و قمع زبانهای اقوام را فراموش نکرده بود وصیت کرده بود بخشی از موقوفات را صرف ایجاد «مدارس مادرانه» در آذربایجان کنند! این موقوفات زیاد بوده فقط دو مورد آن، هفت هزار متر زمین در جردن و باغی در شهر ری بود.

افشار،ضمن ستایش از فردوسی مینویسد که او در هزار سال پیش، جنگهای ایران با ترکان و عربها را سروده و باعث تحریک غیرت ملی ما گشته... اما تاسف میخورد که پس از تاخت و تازهای ترکان چنگیزی و تیموری، فردوسی دیگری چرا ظهور نکرده...

البته افشار،فتح هندوستان توسط ایرانیان را بد نمیداند چون باعث احیای دوباره شعر و ادب فارسی گشته. حتی ضمن ستایش از نادرشاه مینویسد که یکی از سربازانش با شجاعت از کشته های هندی، پشته میساخته نادر از او میپرسد وقتی محمود افغان اصفهان را فتح کرد مگر تو آنجا نبودی؟! سرباز جواب میدهد من آنجا بودم اما فرماندهی چون شما نداشتم!

افشار، تاسف میخورد که پس از حمله عرب، دانشمندانی مانند ابن سینا یا رازی به زبان عربی کتاب نوشته اند...

دکتر افشار اما بیشترین کینه را نسبت به ترکان ابراز میدارد و معتقد است:

«خنجر زهراگین ترکان در قلب کشور ما فرو رفته چرا که باعث گشته زبان ترکی نه تنها در آذربایجان و زنجان بلکه تا قزوین و همدان نفوذ کند و حتی تا قلب ایران یعنی فارس نیز پیش رود».

افشار مینویسد: اگر مردم آذربایجان بتوانند روزنامه های ترکی را به آسانی بخوانند و به ترکی بنویسند و شعر بگویند در آنصورت، دیگر نیازی به فارسی نخواهند داشت و با کنار گذاشتن زبان فارسی، احساسات ملی شان تضعیف و در نتیجه #تمامیت_ارضی_ایران! به خطر خواهد افتاد.

اما چرا افشار در بین زبانهای کردی،عربی،لری،گیلکی،مازندرانی...اینهمه حساسیت نسبت به زبان ترکی دارد؟

جواب میدهد که چون بسیاری از آنها لهجه ای از فارسی هستند و همچنین از خارج توسط دولتی حمایت نمی شوند...

البته، افشار استعمال زبان ترکی را قدغن نمیکند و حتی از روشهای خشن و توهین آمیز ماموران رضاشاه در برخورد با زبان ترکی انتقاد میکند چون معتقد است«چنین روشهای خشنی، باعث ظهور پیشه وری دیگری خواهد شد!»