آذربايجان در دوران اورارتوهای پروتوتورک ( سه هزار سال قبل) باني اکثر سبک هاي معماري جهان بود

دکتر توحید ملک زاده

دولت پروتوتورک اورارتو که سه هزار سال قبل از اتحاد 20 تا 40 امارت در اراضی آذربایجان و شرق آناطولی با تلاش ساردور اول تشکيل شده بود به تدريج دامنه اين دولت بزرگ شده و تا ﮔﺅگجه ﮔﺅل در شمال ارس در ارمنستان امروزین ، گرجستان و شرق آناطولی تا حوزه هاي رودهاي دجله و فرات بزرگ شد. ﻣﺆسس دولت مزبور ساردور اول خود را پادشاه کشور نايري و همچنين «پادشاه جهان» مي خواند.
به استناد کتيبه هاي آشوري ، در آن موقع به غرب درياچه اورميه «گيلزان» گفته مي شد. اين نام بسيار شبيه به نام روستاي «گولوزان» سلماس مي باشد. پادشاه گليزان در سال 823 ق.م وارد اتحاديه اورتوايي ضد آشوري شد .

در زمينه معماري و ساختمان سازي اورارتوئيان گفتني است که آنها باني اکثر سبک هاي معماري در جهان امروز هستند و در زمينه معماري به پيشرفت هاي بزرگي رسيده بودند. در اورارتو شهر هاي مستحکم با ساختمانهاي جسيم و سنگي وجود داشت. مانند شهر اولهو (سلماس)- توشپا ( شهر وان امروزین) که مردم بين النهرين از آن نوع معماري و ساختمان به سب کمبود سنگ و چوب آگاهي نداشتند. اورارتوها به سنگ پايه طاق اهميت مي دادند و ساختمانهاي آنها با بامهاي شيرواني شکل داراي دو شيب بود. عمده شهرها و روستاهاي آذربايجان در دوره اورارتوها در مناطق مرتفع و کوهستاني و تپه اي شاخته مي شد. امروزه محققين معتقدند که هنری که امروزه هخامنشي نامیده می شود در حقيقت ترکيبي از هنر اورارتويي، عيلامي و آشوري بوده و پارسيان در آن نقش چنداني نداشته اند. هرتسفلد درباره معماري اورارتوها مي نويسد:

مظاهر عمده هنر معماري اورارتوه عبارت است از حجاريي که براي استحکامات شهرها و براي شالوده ريزي ابنيه و براي مقاصد فني ديگر مانند حفر قنات ها و مجاري آب ها و تونل ها و پلکان عمارات ... به کار مي رفته، همچنين استعمال سنگ با الوان مختلف در ساختمان ديوارها و سنگ فرشها با احجار رنگارنگ و نيز تعبيه فلز براي روپوش چوبها و بالآخره مصرف زياد فلز در کارهاي فني.