❝ایللردیر یوکدور بیزه، آمان آیریلیق

دوغوردان دا هر درددن اولور یامان آیریلیق... ❞

گونئی آذربایجان...یالنیز آذربایجانین یوخ بوتؤولوک‌ده تورک دونیاسینین ان بؤیوک یارالارین‌دان بیری...

تورکدیل‌لی خالقلارین اساس حیصه‌سی گونئی آذربایجان‌دا مسکونلاشماق‌دادیر. ایرانین تابعچیلیین‌ده اولان گونئی آذربایجان تورکلری، موختلیف باسقیلارا معروض قالمالارینا باخمایاراق اؤز دیل و مدنیتلرینه باغلی‌لیقلارینی اصلا ایتیرممیشلر. بورادا ایسه "میللی شعور" آنلاییشی ایشه دوشور. میللی شعور بیر میللتین اؤزونو دویماسی و بیلمه‌سی‌دیر. هم دویغویا، هم ده دوشونجه‌یه دایانان میللی شعور بیر میللتین معنوی قوه‌لریندن ان اؤنملی‌سی‌دیر. اینسان بدنین‌ده آغجیر، قاراجیر، اورک و بئیین نئجه ۴ موهوم اورقاندیرسا، بیر میللتین ده اوردو، حریت، دیل و میللی شعورو ان بؤیوک ۴ قالاسی‌دیر. بؤیوک فیکیر آدامی حسین نیهال آتسیز دئییر کی، بیر میللت اوردوسونو ایتیره بیلر، آزادلیغینی دا ایتیره بیلر. لاکین دیلینی ساخلادیقجا او میللت یاشاییر دئمک‌دیر. دیلینی ایتیره‌ن میللت اؤلموش میللت‌دیر. میللی شعور بیر ایشیق‌دیر. یوردو آیدینلادار... میللی شعور بیر میللتین یاشاما ایراده‌سی، حیات قایناغی و ان بؤیوک سلاحی‌دیر...

عمومیتله آذربایجانین گونئیین‌ده گئدن آزادلیق حرکاتینین یوکسلیشین‌ده آنا دیلینین مهم اهمیتی وار ایدی. پروف. دؤکتور غلامرضا صبری تبریزی دئییر کی، اوشاق‌لیق‌دا یادیما گلیر کی، مکتب‌ده بیزی آلتی یاشین‌دان فارس دیلینده یازماغا مجبور ائدیردیلر. دانیشا بیلمه‌ینده جریمه لییر، "اشک" آدی وئرمکله هدلییردیلر. تضییق او حده گلیب چاتمیشدی کی، رضا شاهین زامانین‌دا آدام اؤزونه "تورک" دئمه‌یه اوتانیردی. بو "اوتانما" آذربایجان دموکرات فیرقه‌سینین گلیشی ایله سون یئتدی. آذربایجان خالقی غرورلا اؤز دیلین‌ده مکتبلره باشلادی. تهران حکومتی ایسه بوتون واسطه‌لرله بو حرکاتین قارشی‌سینی آلماغا چالیشیردی. حتی اونلارین تاپشیریغی ایله ملالار مسجیدلرده اؤز صحبتلرین‌ده تورک مکتبلرین‌ده اوخوماغین ایسلاما ضد اولدوغونو تبلیغ ائدیردیلر. غلامرضا صبری علاوه ائدیر کی، آتام تورکجه مکتب آچیلان‌دا ایکی آی سونرا ائوه گلیب مجتهیدین، تورک مکتبلرینه گئدنلرین اوزونه حض. علینین قیلینج چکدیینی، تورک دیلینین ایسلاما قارشی اولدوغونو سؤیلدیینی بیلدیریردی.

میللی حکومت ییخیلان زامان تورک دیلین‌ده یازیلان کیتابلار میدان‌دا یاندیریلدی. دوشمن یاخشی بیلیردی کی، آنا دیلین‌ده مکتبلرین آچیلماسی آزادلیق حرکاتینین گوجله‌نمه‌سینه، حتی آذربایجانین موستقیللیینه آپاراجاق. ائله بو سبب‌دن ۱۹۴۶-جی ایلده‌ن سونرا اینسانلاری "پانتورکیست" دامغاسییلا سورگونه یوللاماغا باشلادیلار.

بو وضعیت ۱۹۵۰-جی ایله قدر داوام ائتدی. شهریارین آنا دیلین‌ده یازماغا باشلاماسی دا بو دؤوره تصادف ائدیر. بونا رغما "حیدربابایا سلام"ی، صابیرین "هوپ هوپ نامه"سینی، "کیتابی دده قورقود"او اوخوماق جینایت حساب اولونوردو.

یئتمیشینجی ایللرده سیاسی تضییق بیر قدر آزالان‌دا صمد بهرنگی کیمی ضیالیلار تورک دیلینی کند اوشاقلارینا اؤیرتمه‌یه چالیشیردیلار. ایران‌دا اینقیلابین غلبه‌سین‌دن بیر آی سونرا "تبریز شاعرلری و یازی‌چیلار جمعیتی" فعالیته باشلادی. جمعیتین متبوع اورگانی "اولکر" درگی‌سین‌ده چاپ اولونان ماتئریاللاردان آیدین اولور کی، اونلارین دستیی ایله آنا دیل‌لی کیتابلار چاپ اولونوردو. ۱۹۷۹-جو ایلده تهران‌دا یئنی‌دن "آذربایجان یازیچیلار و شاعرلر جمعیتی" یارادیلدی. تشکیلاتین اساس مقصدی آنا دیلینین و ادبیاتینین آراشدیریلماسی ایدی. آپرئلین ۱۴-ده جمعیت آنا دیلی پروبلئمینین حلی ایله باغلی پروگرام قبول ائتدی. پروگرام آذربایجان دیلینین رس‌می دیل اعلان ائدیلمه‌سی، ایران اونیوئرسیتئتلرین‌ده آذربایجان دیلینین تانینماسی و س. پروبلئملره حصر اولونموش‌دو. اساساً ضیالیلاردان عبارت اولان بو قروپون فعالیتی ۸۰-جی ایللرین اوللرینه کیمی داوام ائتمیشدی. همین ایلده "آذربایجان انجمنی" ده فعالیته باشلادی. عضولرینین اساس حیصه‌سینی گؤرکه‌م‌لی ضیالیلار تشکیل ائد‌ن تشکیلات، آذربایجان ایالتین‌ده اؤزونو ایداره قوروملارینین یارادیلماسی ایدئیاسینی ایر‌لی سوروردو. انجمن میللی مسئله نین دموکراتیک پرینسیپلری اساسین‌دا حلینین طرفداری ایدی. عینی ایلده فعالیته باشلایان آذربایجان مدنیتی جمعیتی ایسه سیاسی و میللی طلبلر اوغروندا مباریزه‌یه خصوصی یئر وئریردی. بو قوروما شاعر حبیب ساهیر باش‌چی‌لیق ائدیردی.

عمومیتله تهران‌دا یارانان "آذربایجان مسئله‌لری آراشدیران قروپ"، یهیی شئیدانین رهبرلیگی ایله فعالیت گؤستره‌ن "آذربایجان معاریف ادبی ییغینجاغی تشکیلاتی" و س. بو تیپ‌لی کیچیک تشکیلات و جمعیتلر آذربایجان‌لیلارین میللی مدنیتینین اینکیشافی و آنا دیلی مسئله‌سی اوغرون‌دا مباریزه آپاریردی.

دیل میللتین وارلیق نیشانه‌سی‌دیر. وارلیغیمیز دایم اولسون...

سن‌ده منیم خالقیمین قهره‌مان‌لیقلا دولو تاریخی واراق‌لانیر،

سن‌ده نئچه مین ایللیک منیم مدنیتیم،

شان-شهرتیم ساخ‌لانیر.

منیم آدیم-سانیم‌سان،

ناموسوم، ویجدانیم‌سان!

بو دیل تانیتمیش بیزه بو دونیادا هر شئیی،

بو دیل اجدادیمیزین بیزه قویوب گئتدیی

ان قیمت‌لی میراس‌دیر، اونو گؤزلریمیز تک

قورویوب، نسیللره بیز ده هدییه وئرک!

ائی اؤز دوغما دیلین‌ده دانیشماغی آر بیله‌ن فاسون‌لو ادابازلار،

قلبینیزی اوخشامیر قوشمالار، تئل‌لی سازلار.

بونلار قوی منیم اولسون،

آنجاق وطن چؤریی،

سیزلره قنیم اولسون!