یوخاری

پرویز ناتل خانلری, ناسیونالیسم فارسی گرا و زبان های غیرفارسی ایران

آنا صحیفه یازارلار
12 Punto 14 Punto 16 Punto 18 Punto

دکترخانلری در بخش مربوط به «متروک شدن کلمات» بخشی با عنوان «الفاظ حرام» می آورد. این بخش بر کلماتی اشاره دارد که به دلیل ناخوشایندی یا ناسازگاری آن با طبع انسانی به طور معمول کلماتی مجاز گونه به جای اصل آنها به کار می رود. نویسنده برای این کار مثال های متعدّدی از زبان فارسی و چند زبان و قوم دیگر می آورد و در نهایت برای جوری جنس دو مثال از لسان مردم آذربایجان ذکر می کند و می نویسد:

« در همۀ زبان ها می توان برای حرمت الفاظ که موجب متروک شدن بعضی از کلمات شده است؛ نمونه هائی یافت. در زبان کنونی آذربایجان برای عقرب نامی وجود ندارد و این جانور خطرناک را «آدی یامان» می نامند؛ یعنی، آن که «نامش زشت و نامبارک» است. در زبان جاری شهرستان خوی نیز «گرگ» نام ندارد. از ذکر نام او چندان پرهیز کرده اند که فراموش شده است و اکنون آن حیوان را «قورت» می خوانند که به معنی «کرم» است.

گاهی همین عقاید عامیانه موجب می شود که از نامگذاری به کودک خودداری شود، تا مبادا همزادش او را بشناسد و با خود ببرد. «آتسز» که یکی از امیران خوارزمشاهی بود؛ نام خود را از اینجا دارد، زیرا که این کلمه در زبان ترکی جغتائی به معنی «بی نام» است. » (زبان شناسی و زبان فارسی، صص 105 ـ 104)

خانلری دلش رضا نمی دهد حتّي نام زبان كنوني آذربايجان و زبان جاري شهرستان خوي را كه عبارت از تركي آذربايجاني است، به زبان و قلم آورد. صرف نظر از اينكه در آذربايجان همه جا، هم عقرب مي‌گويند و «آدي باتميش» ؛يعني، «نامش غروب كرده» و «قورت = قورد = گرگ» هم همه جا نظير «شير» در فارسي به دو معني است. هم به معني «گرگ» است و هم به معني «كرم خاكي» و معمولاً در مورد اخير «يئر قوردي» و نه «يئر قورتي» استعمال مي‌شود؛ يعني، «قوردي» كه متعلّق به زمين و خاك است. در مورد «آتسيز» هم در تركي «آت» به معني اسب و «آد» به معني نام است. چون گاه حرف «د» به «ت» و برعكس در تركي و نيز زبان فارسي تبديل مي‌شود و «آتسيز» به معني «بي اسب» است و اگر آن را «آدسيز» بخوانيم به معني «بي‌نام» است و اين بدان سبب بوده كه بعدها نا‌م آور شده و خود براي خويش نام خواهدگزيد و فرزند خصال خويشتن خواهدشد. محمل اينكه «مبادا همزادش او را بشناسد و با خود ببرد.» چندان محتمل نيست و تفسير نویسنده است.

انتخاب خوی برای آوردن شاهد مثال هم حس کنجکاوی خواننده را برمی انگیزد. آنچه در باب دو کلمه مزبور گفته شده منحصر به خوی نیست و تقریباً همه جای آذربایجان همین معانی از این دو کلمه اراده می شود جز اینکه در برخی گویش ها اصطلاح «چایان» نیز ممکن است به جای عقرب عربی استعمال شود. شاید مثال آوردن از خوی نتیجۀ هم نشینی با دکتر ریاحی باشد که از جوانی خوی و آذربایجان را ترک کرد و دیگر پشت سرش را هم نگاه نکرد. او تنها سرزمین آذربایجان را ترک نکرد بلکه زبان و فرهنگ آذربایجان را هم طلاق داد و رفت و زبان و فرهنگ فارسی را به عنوان مذهب مختار خود برگزید و تنها مفرداتی و اطّلاعاتی ناقص از آذربایجان، خوی و زبان ترکی در جایی از حافظه که قدرت پاک کردنش را نداشت؛ باقی ماند تا به دوستش خانلری بگوید و به او برای متنوّع کردن مثال هایش یاری رساند.

تاریخ
2019.08.21 / 20:44
مولف
Axar.az
شرح لر
دیگر خبرلر

نه آغلارسان، نه سیزلارسان، بیر دردی بئش اولان کؤنلوم...

تبریز دلیلری بیزی اؤزباشینا بوراخدی... – تبریزلی یازار

تبریزلیلره آچیق مکتوب: او کیشی کیمدیر؟

هیمنیمیزه غضبیمیز واردی، میزیلدانیردیق…

ارمنی تعصبو چکه‌ن «بایقوش» آذربایجانلیلار

ارمنیلر بو دعوتی قبول ائتمیرلرسه…

فاجعه اؤنوندییک: رژیمدن حاقیمیزی زورلا آلمالیییق!

سیز ۴۰ میلیونو اونوتموسوز – بایرامینیز مبارک

ارمنیلرین تهدید ائتدیی لو عسگروو وفات ائتدی

سلیمانی‌دن باکییا گؤره تهرانا سنساسیون اتهاملار

خبر خطّی
Axar.az'da reklam Bağla
Reklam
Bize yazin Bağla