چاغداش شرق، لاپ ائله گؤتورک آذربایجان اینسانی دئییر کی، منیم علمی-تئکنیکی-مدنی اینقیلاب ائتمییمه شرایط یارادیلمیر دئیه، اوغور قازانا بیلمیرم. گویا غرب سیویلیزاسییاسی فیلوسوف و عالیملر یئتیش‌دیرمک اوچون عمرو بویو الده‌ن-آیاق‌دان گئدیب.

علمی ایله دونیا تاریخینی دییشه‌ن یهودیلرین گؤرکملی فیلوسوف ایسپینوزایا سوء-قصد تشکیل ائتمه‌سی، کیلسه‌نین اولجه اعداما، سونرا ایسه عمورلوک ائو حبسینه محکوم ائدیب کور قویدوغو گالیله، تونقال‌دا یاندیریلان جوردانو برونو و زهر ایچیردیلن سقراتا غربین ائتدیکلرینی خاطیرلایان‌دا آدام شرقین اتیین‌ده ۲ رکعت نماز قیلماق ایستییر.

دئمییم او کی، عرب، خصوصاً کیلسه ترققییه، آیدینلارا قارشی آنتوقونیست مؤقع سرگیله‌ییب دایم. اما بو گون غرب بوتون ساحه‌لرده دیکته ائد‌ن طرف‌دیر.

بوردا اؤنملی بیر نوانس وار: آدلارینی چکدییمیز فیکیر آداملارینین توپلوم‌دان هئچ بیر گؤزلنتی‌سی یوخ ایدی و بیلیردیلر کی، توپلوم صاباح بیر بارماغین گؤستریشی ایله اونلاری لینچ ائتمه‌یه حاضردیر.

یعنی بو آداملار توپلوم‌دان، کیل‌سه‌دن هئچ نه گؤزله‌میردیلر، بؤیوک ایمتینا دؤورو کئچمیش‌دیلر.

دوغرو تزیس. بشریتین اینکیشافی هم ده ایمتینالاردان آسیلیدیر و چاغداش دونیا دوزنی بو گونه ایمتینالارلا گلیب چاتیب. مثلاً، آت آراباسین‌دان ایمتینا بشریته یوکسک سرعتلی آوتومبیللر، طیاره‌لر وئردی.

بیزیم بیر توپلوم اولاراق گئتدیکجه گئرییه گئتمییمیزین اساس سببلردن بیری ایمتینانی باجارماماغیمیزدیر. بیزده دایم کیمدن‌سه نسه اومماق خسته‌لیگی وار. مثال اوچون، بیر عالیم دئییر کی، دؤولت، خالق منه قیمت (پول) وئرسیدی، بو گون اوجا داغلاری یاریب، توتوقوشولاردان عبارت کشفیات خیدمتی یاراداردیم.

یعنی فرد بیر نسنه یاراتماق اوچون آیاغینین آلتینا قویماغا کیمی‌سه آختاریر. هر شئیین کسه‌سینه، آسانینا قاچیر.

بئله دئییم: اوغورا گئدن یول لابیرینت‌دیر، بیز اونون اوزرین‌دن دمیریولو رئلسلری چکیریک کی، منزیل باشینا تئز-بازار و آسان یوللا چاتاق. لاکین آیدین‌دیر کی، لابیرینتین دوغرو چیخیشینی تاپماق اوچون بوتون یوللاری سینامالیسان.

غرب‌ده هئچ ده همیشه صنعته، علمه یوکسک قیمت اولماییب. حتی اورتا عصرلرین آوروپاسین‌دا بؤیوک رنسانس باش وئره‌ن‌ده بئله فیکیر آداملارینی تعقیب ائدیر، حبسه آتیر، یان‌دیریردیلار.

اما غرب‌لی بئینی نه ائتدی؟ بوتون بونلارا رغما، اؤز آمالی اوغرون‌دا مباریزه آپاردی. قرب فیلوسوفو دؤولتین و خالقین دیکته‌سی، ایستیی ایله حرکت ائتمه‌دی و سون نتیجه‌ده غالیب گلمیی باجاردی - گؤزلنتی‌دن ایمتینا ائد‌رک...

طبیعی، بو مؤوضوع ساده‌جه علم و مدنیت ساحه‌سی ایله محدودلاشمیر. بیزیم توپلوم‌دا بوتون ساحه‌لرده بو گؤزلنتی خسته‌لیینی گؤرمک مومکون‌دور: یوخاری قالخماق اوچون آیاق آلتینا کیمی‌سه، نییسه قویماغا چالیشیرلار.

حالبوکی زیروه‌یه قالخماق اوچون آیاغیمیزین آلتینا مقصدلریمیزی قویمالیییق. چونکی هئچ بیر دایاق مقصدلریمیز قدر ساغلام دئییل.